Urlop siła wyższa. Nowe obowiązki i prawa

Ostatnia nowelizacja Kodeksu pracy wprowadziła zwolnienie z pracy z powodu siły wyższej, z którego można korzystać od 26 kwietnia 2023 roku. W kończącym się roku mało kto wiedział, o tej zmianie, ale spodziewać się można, że w 2024 roku pracownicy z tego urlopu korzystać będą częściej. Dlatego warto wiedzieć, czym jest siła wyższa i jakie przepisy dotyczą urlopu z powodu działania siły wyższej?

Urlop z powodu siły wyższej 2023 - na czym polega?

Chcąc zrozumieć zasady udzielania urlopów z powodu siły wyższej, musimy pojąć, czym jest siła wyższa. Co ciekawe prawo nie precyzuje dokładnej definicji siły wyższej, niemniej rozumie się ją jako zdarzenie o niecodziennym charakterze, któremu nie można było zapobiec, gdyż doszłoby do niego niezależnie od woli i działań człowieka. Najczęściej pojęcie siły wyższej kojarzy się z destrukcyjnymi działaniami sił przyrody, a więc z powodziami, trzęsieniami ziemi, suszami, pożarami, huraganami i innymi klęskami żywiołowymi, których nie sposób ujarzmić. Przyjmuje się też, że jako siłę wyższą traktuje się też zdarzenia związane z działalnością człowieka na szeroką skalę, wobec których jednostki są bezsilne, jak to ma miejsce, chociażby w przypadku rozpoczęcia działań wojennych.

Łatwo zauważyć, że tak rozumiana siła wyższa to czynnik, który znacząco oddziałuje na życie człowieka, w tym na sferę życia zawodowego. Z racji nieprzewidzianych okoliczności pracownik może nie być w stanie wykonywać swoich obowiązków. Dlatego w 2023 roku w Kodeksie pracy wprowadzono nowy rodzaj urlopu pracowniczego - urlopu z powodu siły wyższej. Dotąd w przypadku nieprzewidzianych wydarzeń pracownik mógł skorzystać jedynie z 4 dni urlopu na żądanie.

Kiedy można wziąć urlop z powodu siły wyższej?

O ile urlop na żądanie można wykorzystać bez podawania przyczyny nieobecności, to urlop z powodu siły wyższej musi mieć uzasadnioną przyczynę. Nie musi to być jednak od razu pożar czy powódź, jednak w dalszym ciągu powodem zwolnienia musi być nieoczekiwane zdarzenie, które wystąpiło w życiu pracownika lub jego najbliższych członków rodziny. Urlop z powodu siły wyższej można otrzymać na przykład w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, kiedy jest niezbędna natychmiastowa obecność pracownika. Zatem jeśli małżonek pracownika będzie miał wypadek samochodowy i trafi do szpitala, to pracownik będzie mógł skorzystać ze zwolnienia z pracy z powodu siły wyższej. Jeśli jednak małżonek trafi do szpitala z powodu planowanego wcześniej zabiegu operacyjnego, to urlop z powodu siły wyższej nie będzie miał zastosowania i wtedy, aby uzyskać wolne, będzie trzeba skorzystać z urlopu wypoczynkowego.

Kto jest uprawniony do skorzystania z urlopu z powodu siły wyższej?

Z urlopu z powodu siły wyższej mogą skorzystać osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę. Niestety urlop ten nie przysługuje osobom zatrudnianym w oparciu o umowy cywilnoprawne, takie jak umowa zlecenia czy umowa o dzieło. Oczywiście, choć zleceniodawca nie jest obowiązany udzielić zwolnienia, to może zgodzić się na dodatkowe dni wolne na mocy porozumienia stron.

Z urlopu z powodu działania siły wyższej mogą też skorzystać osoby niepodlegające bezpośrednio pod przepisy Kodeksu pracy, jeśli pracują jako policjanci, strażacy, żołnierze zawodowi, strażnicy więzienni, funkcjonariusze straży granicznej, jak również jako funkcjonariusze Krajowej Administracji Skarbowej.

Urlop z powodu siły wyższej - nowe obowiązki pracodawcy od 2023 roku

Urlop z powodu działania siły wyższej jest udzielany na wniosek pracownika, składanego najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu, przy czym pracownik jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić pracodawcę o wystąpieniu siły wyższej, która jest powodem do wnioskowania o wolne. Warto przy tym zaznaczyć, że to pracodawca, a nie pracownik decyduje o udzieleniu urlopu z tytułu siły wyższej. Jeśli zatem pracodawca nie udzieli wolnego, a pracownik pomimo to nie pojawi się w pracy, to zatrudnionemu grozi odpowiedzialność dyscyplinarna, włącznie z możliwością dyscyplinarnego zwolnienia go z pracy w trybie natychmiastowym. Z drugiej strony, jeśli pracodawca nie udzieli urlopu z powodu siły wyższej bez uzasadnionej przyczyny, może się spodziewać konsekwencji z tytułu naruszenia przepisów Kodeksu pracy. Warto też wiedzieć, że co do zasady pracodawca nie ma możliwości weryfikacji przyczyny zwolnienia i tego, czy pracownik wykorzystał urlop zgodnie z jego przeznaczeniem. Decyzja o udzieleniu takiego zwolnienia opiera się wyłącznie na złożonym przez pracownika wniosku.

Wymiar urlopu z powodu siły wyższej w 2023 roku

W ciągu roku kalendarzowego przysługuje zwolnienie z powodu siły wyższej w wymiarze 2 dni lub 16 godzin. Nie ma przy tym znaczenia czy w 2024 roku pracownikowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze czasu pracy przysługuje 20, czy 26 dni urlopu wypoczynkowego. Natomiast jeśli pracownik zatrudniony jest na niepełny etat, to wymiar urlopu jest ustalany proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy. Co więcej, to pracownik, korzystając z należnego mu urlopu, decyduje czy wykorzysta urlop w dniach, czy w godzinach. Urlop z powodu działania siły wyższej nie zastępuje urlopu na żądanie i jest jedynie jego uzupełnieniem. Jednak co ciekawe, o ile urlop na żądanie pracownika wiąże się z wypłatą pełnego wynagrodzenia, o tyle w przypadku urlopu spowodowanego siłą wyższą pracownikowi przysługuje jedynie 50% wynagrodzenia za każdy dzień urlopu.

Czy urlop z powodu siły wyższej jest dodatkowym urlopem?

Zwolnienie z powodu siły wyższej jest dodatkowym urlopem przysługującym pracownikom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę lub pracownikom z wybranych grup zawodowych. W przeciwieństwie do urlopu na żądanie, nie jest wliczany w pulę urlopu wypoczynkowego i jest od niego całkowicie niezależny. Jest też urlopem, którego pracownik nie musi, a nawet nie powinien wykorzystywać, bez zaistnienia przyczyn uniemożliwiających stawienie się w miejscu pracy lub kontynuowanie pracy w kolejnych godzinach w przypadku obecności w zakładzie pracy.

Siła wyższa - urlop - podsumowanie

Urlop z tytułu wystąpienia siły wyższej to dodatkowy urlop przewidziany przez Kodeks pracy, umożliwiający pracownikom już w tym roku uzyskanie dodatkowych dni wolnych w przypadku nieprzewidzianego zdarzenia, na przykład pilnych spraw rodzinnych spowodowanych nagłą chorobą lub wypadkiem. Pracownik, który wnioskuje o udzielenie takiego zwolnienia, musi poinformować pracodawcę o przyczynie swojej nieobecności, a do tego decyduje też, w jakim wymiarze chce z urlopu skorzystać. Pracodawca co do zasady jest zobowiązany do udzielenia zwolnienia z tytułu działania siły wyższej w wymiarze 2 dni lub 16 godzin w danym roku kalendarzowym pracownikowi, który o takie wolne wnioskuje.