Czynny żal - omówienie

Instytucji tzw. czynnego żalu próżno szukać w obowiązujących aktach prawnych. To ogólnie przyjęta, zwyczajowa nazwa dla rozwiązania, które uchronić może np. podatników przed skutkami niewywiązania się z obowiązków wobec Urzędu Skarbowego. Poprzez samodzielne przyznanie się do popełnienia wykroczenia lub przestępstwa oraz zaniechanie czynu albo zapobieżenie jego skutkowi, uniknąć można kary.

Czynny żal – Urząd Skarbowy

Do czynnego żalu odnosi się art. 16. Ustawy z dnia 10 września 1999 roku Kodeks karny skarbowy. Zgodnie z nim: „Nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu”. Czynny żal wyrażany jest zazwyczaj w związku z niezłożeniem zeznania podatkowego w wymaganym terminie – zarówno przez przedsiębiorców, jak i przez osoby fizyczne.

Kiedy należy złożyć czynny żal?

Przedsiębiorcy najczęściej – poprzez czynny żal – próbują naprawić sytuacje związane z: nierzetelnym prowadzeniem ksiąg podatkowych, nierzetelnym wystawianiem faktur, niezapłaceniem lub nieodpowiednim zapłaceniem podatku dochodowego lub VAT, bezprawnym stosowaniem obniżonych stawek VAT lub zwolnień czy zatajeniem przed organem podatkowym prawdziwych rozmiarów prowadzonej działalności.

Kiedy czynny żal nie będzie skuteczny?

Nie zawsze jednak zawiadomienie to będzie skuteczne. Istotny jest czas – zanim właściwy organ ścigania samodzielnie udokumentuje popełnienie przestępstwa lub wykroczenia skarbowego, a także wcześniej od rozpoczęcia przez ten organ służbowej czynności (przeszukania, czynności sprawdzającej, kontroli), której celem jest ujawnienie tego przestępstwa lub wykroczenia. Wyjątkiem jest sytuacja, w której podjęta czynność nie umożliwiła wszczęcia postępowania w sprawie zabronionego czynu.

Na czynny żal nie mogą również powoływać się osoby:

• kierujące wykonaniem czynu zabronionego, który został ujawniony,
• polecające wykonanie czynu zabronionego, który został ujawniony, osobie od siebie uzależnionej,
• organizujące lub kierujące grupą lub związkiem, których celem jest popełnienie przestępstwa skarbowego (wyjątkiem jest złożenie zawiadomienia przez wszystkich członków grupy albo związku),
• nakłaniające inne osoby do popełnienia przestępstwa albo wykroczenia skarbowego, by przeciwko nim skierować postępowanie w tej sprawie.

Podkreślić należy też, że jeżeli w konsekwencji popełnionego błędu należność podatkowa nie została uregulowana, wymagana kwota (razem z odsetkami za zwłokę) powinna zostać uregulowana w terminie, który zostanie wyznaczony przez organ podatkowy – wówczas czynny żal uznać można za skuteczny.

Co więcej, urzędowi do udokumentowania wiadomości o popełnieniu zabronionego czynu wystarczyć może już zaległa deklaracja podatkowa, która zostaje złożona. Jeśli powodem wyrażenia czynnego żalu jest niedotrzymanie terminu, najlepiej jest złożyć razem oba dokumenty: zawiadomienie oraz zaległą deklarację. Odstęp czasowy pomiędzy deklaracją a czynnym żalem może sprawić, iż ten drugi uznany zostanie za nieskuteczny. Dopuszczalne jest również rozwiązanie odwrotne: najpierw złożenie zawiadomienia, a następnie – deklaracji.

Czynny żal a przepisy

Nie można też zapominać o tym, iż takie wyjaśnienie do urzędu skarbowego musi być dobrze uzasadnione. Powody muszą być rzeczywiście poważne i przekonujące: usprawiedliwieniem dla niezłożenia deklaracji w terminie może być np. nagły wypadek czy pobyt w szpitalu.

Warto przypomnieć, że:

Ustawa z dnia 10 września 1999 roku Kodeks karny skarbowy

Art. 16a. Nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, kto złożył prawnie skuteczną, w rozumieniu przepisów ustawy – Ordynacja podatkowa albo w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz. U. poz. 1947), korektę deklaracji podatkowej i w całości uiścił, niezwłocznie lub w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ, należność publicznoprawną uszczuploną lub narażoną na uszczuplenie.

Art. 16b. Nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe podatnik, który złożył zeznanie, o którym mowa w art. 45ca ust. 6 i 8 ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2016 r. poz. 2032 i 2048 oraz z 2017 r. poz. 60 i 528), w przypadku gdy zawiera ono błędy lub oczywiste omyłki powstałe z winy organu podatkowego lub płatnika.

W tych sytuacjach nie ma więc potrzeby wyrażania czynnego żalu.

Czynny żal – PCC

Analogiczne zasady dotyczą również wykroczeń i przestępstw związanych z podatkiem od czynności cywilnoprawnych (PCC), którym objęte są niektóre czynności występujące w obrocie gospodarczym. Takim podatkiem objęte są m.in. umowy sprzedaży i zamiany rzeczy oraz praw majątkowych.

Czynny żal dotyczyć może również błędów tego rodzaju – np. niezłożenia deklaracji PCC od zawartej umowy pożyczki pieniędzy.

Jak zgłosić czynny żal – omówienie wzoru

Zawiadomienie powinno mieć pisemną formę, chociaż może być również złożone ustnie do protokołu. W tej sytuacji, po jego sporządzeniu, dobrze jest się z nim zapoznać. Warto też pamiętać, iż samo przyznanie się do swojego błędu w rozmowie z urzędnikiem nie jest równoznaczne z wyrażeniem czynnego żalu.

Pisemne zawiadomienie można złożyć w każdym z urzędów, które powołane zostały do ścigania przestępstw skarbowych (prócz urzędów skarbowych to także np. urzędy celne oraz urzędy kontroli skarbowej), na terenie całego kraju (niekoniecznie w miejscu zamieszkania podatnika). Ustawodawca nie opracował dla czynnego żalu właściwego wzoru. Niezbędnymi elementami w nim są jednak:

• miejsce i data sporządzenia pisma,
• dane identyfikujące podatnika,
• dane adresata pisma (np. naczelnika wybranego urzędu skarbowego),
• wskazanie i charakter popełnionego czynu,
• okoliczności uzasadniające popełnienie czynu,
• osoby, które współpracowały przy popełnieniu czynu, jeśli w danej sprawie występują,
• informacja o naprawieniu błędu przez podatnika lub jasna deklaracja w sprawie terminu, w którym zostanie on naprawiony,
• spis ewentualnych załączników,
• podpis.

Podkreślić należy, że czynny żal wyrazić można jedynie osobiście, zatem i pismo musi być podpisane własnoręcznie. Podpis pełnomocnika czy współpracownika może zostać zrozumiany jak zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa skarbowego, a nie jak czynny żal.