Prawo popytu i podaży – co warto wiedzieć w 2025 roku?

Co to jest popyt?

Prawo popytu jest jedną z głównych kategorii występujących w ekonomii (zagadnienia z tego obszaru są nauczane już na początku studiów wyższych na kierunkach ekonomicznych). Co to jest popyt? W ogólnym ujęciu definicja popytu jest następująca: popyt to taka ilość dobra (np. masła, książek czy jabłek), którą odbiorcy są w stanie zakupić przy danej cenie.

Popyt może być rozumiany zarówno z punktu widzenia pojedynczego nabywcy (mówi się wówczas o popycie indywidualnym na dane dobro), jak i wszystkich potencjalnych nabywców danego produktu – wówczas jest mowa o popycie rynkowym (zagregowanym). Popyt rynkowy na dobro X jest zatem sumą popytów indywidualnych.

Zazwyczaj zmiany popytu są odwrotnie proporcjonalne do zmian ceny dobra. Oznacza to, że wraz ze wzrostem ceny danego dobra, maleje popyt na nie. Oczywiście, są wyjątki od tego ogólnego prawa. Takie sytuacje także są opisane w teorii ekonomii. Należą do nich m.in.:

• Paradoks Veblena – dotyczy produktów luksusowych, w których przypadku wzrost ceny prowadzi do wzrostu popytu. Jest to związane z efektem snobizmu – im produkt jest droższy, tym staje się bardziej pożądany.
• Paradoks spekulacyjny – występuje, gdy popyt na dobro (a w efekcie jego cena) rośnie pod wpływem powszechnego przekonania, że cena będzie wzrastać w przyszłości (jest to tzw. samospełniająca się przepowiednia).

Warto przy tym zauważyć, że popyt jest bardzo szerokim pojęciem i odnosi się nie tylko do produktów (towarów i usług). Może on być również rozumiany w kontekście rynku pracy, gdzie popyt na pracę to zapotrzebowanie firm na pracowników o określonych zdolnościach i kwalifikacjach.

Co to jest podaż

Podaż jest definiowana najczęściej jako ilość dobra, którą sprzedawcy (producenci) są gotowi zaoferować przy danym poziomie ceny (oraz innych warunkach niezmienionych). Według prawa podaży, podaż dobra zwiększa się wraz z jego ceną – jest to sytuacja odwrotna niż w przypadku popytu.

Podobnie jak w przypadku popytu, także podaż rozpatrywana jest w różnych ujęciach – wyróżnia się następujące rodzaje podaży:

• Podaż indywidualna – oferowana przez pojedynczego sprzedawcę,
• Podaż rynkowa – oferowana przez wszystkich dostawców danego dobra na danym rynku,
• Podaż globalna – obejmująca wszystkie towary oferowane przez wszystkich dostawców na rynku.

Co wpływa na popyt?

Poziom popytu determinują liczne czynniki. Najważniejszym z nich jest cena (jak już wspomniano, występuje najczęściej odwrotna zależność między popytem a ceną). Ważną rolę pełnią także pozacenowe czynniki popytu (determinanty).

Aby rzetelnie ocenić, jaki jest popyt na dany produkt, w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej (bądź zamiaru jej założenia) należy przeprowadzić analizę sektora. Jedną z użytecznych metod jest analiza 5 sił Portera, która pozwala na ocenę konkurencji, nabywców, dostawców oraz produktów substytucyjnych. Jest to działanie niezbędne dla każdego rodzaju przedsiębiorstwa, niezależnie od branży, ponieważ pozwala na ocenę silnych i słabych stron firmy oraz identyfikację wyzwań.

Jakie są zależności pomiędzy popytem a podażą?

Krzywe popytu oraz podaży wyznaczają równowagę rynkową (prawo popytu i podaży) – punktem równowagi rynkowej jest punkt, w którym krzywe popytu oraz podaży przecinają się. Równowaga rynkowa jest sytuacją optymalną z punktu widzenia rynku, wówczas bowiem wielkość popytu na dane dobro równa się wielkości jego podaży. Taki rynek, na którym występuje stan równowagi, określa się jako rynek stabilny. Jest to jednak sytuacja czysto teoretyczna, ponieważ w rzeczywistości gospodarczej często występują różne sytuacje:

• Nadwyżka rynkowa – wówczas cena dobra jest wyższa niż w przypadku stanu równowagi rynkowej, a podaż jest wyższa niż popyt. W efekcie nadwyżki rynkowej rywalizacja między sprzedawcami produktu nasila się, co prowadzi do obniżenia ceny danego dobra.
• Niedobór rynkowy – cena dobra jest zbyt niska w porównaniu z ceną równowagi, a popyt na produkt jest wyższy niż jego podaż. Stan niedoboru prowadzi do wzrostu cen, co w efekcie zwiększa podaż i zmniejsza popyt.

Jakie są czynniki kształtujące popyt, a jakie podaż?

Przykładowe czynniki kształtujące popyt (oprócz ceny) to:

• Dochody nabywców – im wyższe i bardziej stabilne dochody, tym popyt na dobra wyższy.
• Ceny produktów substytucyjnych – wzrost cen zamienników (np. masła i margaryny) prowadzi do wzrostu popytu na dane dobro.
• Ceny produktów komplementarnych – wzrost cen produktów komplementarnych (np. rower i pompka) prowadzi do spadku popytu na dobro.
• Przewidywania dotyczące cen – jeśli oczekuje się wzrostu ceny produktu, popyt na niego wzrasta.
• Gusty i preferencje konsumentów – aktualne trendy i moda wpływają na popyt.
• Czynniki demograficzne i społeczne – np. starzenie się społeczeństwa wpłynie na popyt na niektóre dobra.
• Czynniki geograficzne – w krajach o chłodnym klimacie popyt na ciepłe ubrania może być wyższy.
• Sytuacja gospodarcza – w czasie recesji popyt spada, a w czasie rozkwitu gospodarki wzrasta.

Czynniki wpływające na podaż to:

• Cena dobra – wzrost ceny zazwyczaj prowadzi do wzrostu podaży, ponieważ producenci dążą do maksymalizacji zysków.
• Ceny czynników produkcji – wzrost cen pracy, ziemi czy kapitału może wpłynąć na zmniejszenie podaży.
• Czynniki losowe – katastrofy naturalne, nieurodzaj mogą zmniejszyć podaż.
• Liczba sprzedawców – większa liczba oferujących produkty zwiększa podaż.
• Postęp techniczny – umożliwia produkcję na większą skalę, co zwiększa podaż.
• Brak barier w handlu międzynarodowym – mniejsze cła i bariery handlowe mogą zwiększyć podaż dóbr na rynku.