Prawo popytu i podaży – co warto wiedzieć?

Co to jest popyt?

Prawo popytu jest jedną z głównych kategorii występujących w ekonomii (zagadnienia z tego obszaru są nauczane już na początku studiów wyższych na kierunkach ekonomicznych). Co to jest popyt? W ogólnym ujęciu, definicja popytu jest następująca: popyt to taka ilość dobra (np. masła, książek czy jabłek), którą odbiorcy są w stanie zakupić przy danej cenie.

Popyt może być rozumiany zarówno z punktu pojedynczego nabywcy (mówi się wówczas o popycie indywidualnym na dane dobro), jak i wszystkich potencjalnych nabywców danego produktu – wówczas jest mowa o popycie rynkowym (zagregowanym). Popyt rynkowy na dobro X jest zatem sumą popytów indywidualnych.

Zazwyczaj, zmiany popytu są odwrotnie proporcjonalne do zmian ceny dobra. Oznacza to, że wraz ze wzrostem ceny danego dobra - maleje popyt na nie. Oczywiście, są wyjątki od tego ogólnego prawa. Takie sytuacje także są opisane w teorii ekonomii. Należą do nich m.in.:

• paradoks Veblena (prawo to dotyczy produktów luksusowych, w których przypadku wzrost ceny prowadzi do wzrostu popytu. Jest to związane z tzw. efektem snobizmu – im produkt jest droższy, tym jest bardziej pożądany),
• paradoks spekulacyjny, który ma miejsce wówczas, gdy popyt – a w efekcie cena – danego dobra rośnie pod wpływem powszechnego przekonania, że cena będzie rosnąć w przyszłości (jest to tzw. samospełniająca się przepowiednia).

Warto przy tym zauważyć, że popyt jest bardzo szerokim pojęciem i odnosi się nie tylko do produktów (towarów i usług). Może on być rozumiany także np. w kontekście rynku pracy, gdzie popyt na pracę jest wielkością zapotrzebowania firm na pracowników o danych zdolnościach i kwalifikacjach.

Co to jest podaż?

Co to jest podaż? Podaż jest definiowana najczęściej jako ilość dobra, którą sprzedawcy (producenci) są gotowi zaoferować przy danym poziomie ceny (oraz innych warunkach niezmienionych). Według prawa podaży, podaż dobra zwiększa się wraz z jego ceną – jest to sytuacja odwrotna niż w przypadku popytu.

Podobnie jak w przypadku popytu, także podaż jest rozpatrywana w różnych ujęciach – wyróżnia się następujące rodzaje podaży:

• podaż indywidualną, czyli oferowaną przez pojedynczego sprzedawcę,
• podaż rynkową, czyli oferowaną przez wszystkich dostawców danego dobra na danym rynku,
• podaż globalną, tzn. podaż wszystkich towarów oferowaną przez wszystkich dostawców na rynku.

Co wpływa na popyt?

Co wpływa na popyt? Poziom popytu determinują liczne czynniki. Najważniejszym z nich jest cena (jak już wspomniano, występuje najczęściej odwrotna zależność między popytem a ceną). Ważną rolę pełnią także pozacenowe czynniki popytu (determinanty).

Aby rzetelnie ocenić, jaki jest popyt dla danego produktu, należy w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej (bądź zamiaru jej założenia) przeprowadzić analizę sektora. Jedną z użytecznych metod jest analiza 5 sił Portera, która pozwala na ocenę istniejącej oraz potencjalnej konkurencji, nabywców, dostawców oraz produktów substytucyjnych. Jest to działanie niezbędne właściwie dla każdego rodzaju przedsiębiorstwa niezależnie od jego branży, pozwala bowiem na ocenę silnych i słabych stron firmy oraz identyfikację wyzwań (może być to skuteczna metoda np. w firmach transportowych).

Jakie są zależności pomiędzy popytem a podażą?

Krzywe popytu oraz podaży wyznaczają równowagę rynkową (prawo popytu i podaży) – punktem równowagi rynkowej jest punkt, w którym krzywe popytu oraz podaży przecinają się. Równowaga rynkowa jest sytuacją optymalną z punktu widzenia rynku, wówczas bowiem wielkość popytu na dane dobro równa się wielkości jego podaży. Taki rynek, na którym występuje stan równowagi, określa się jako rynek stabilny. Jest to jednak sytuacja czysto teoretyczna, w rzeczywistości gospodarczej mamy bowiem najczęściej do czynienia z jedną z następujących sytuacji:

• nadwyżka rynkowa – wówczas cena dobra jest wyższa niż w przypadku stanu równowagi rynkowej, a podaż wyższa niż popyt. W efekcie nadwyżki rynkowej nasileniu ulega rywalizacja między sprzedawcami produktu oraz obniżenie ceny danego dobra (w dłuższym okresie, cena tego dobra spada, ponieważ sprzedawcy osiągają mniejsze zyski jednostkowe z jego sprzedaży). W efekcie zmniejszającej się podaży sytuacja zbliża się do stanu równowagi.
• niedobór rynkowy, tzn. sytuacja, kiedy to cena dobra jest zbyt niska w porównaniu z ceną równowagi, a popyt na dany produkt jest wyższy niż jego podaż. Stan niedoboru prowadzi do wzrostu cen (w efekcie wzrostu ceny zwiększeniu ulega podaż) i spadku popytu.

Jakie są czynniki kształtujące popyt, a jakie podaż?

Przykładowe czynniki kształtujące popyt (oprócz ceny) są następujące:

• wielkość oraz stabilność dochodów nabywców (im dochody są wyższe i bardziej stabilne, tym popyt jest wyższy),
• ceny produktów substytucyjnych (zamienników; przykładem produktów substytucyjnych są masło i margaryna) – im wyższe są ceny produktów substytucyjnych, tym popyt na dobro X jest wyższy,
• ceny produktów komplementarnych (uzupełniających) – im wyższe są ceny produktów komplementarnych, tym popyt na dobro X jest z reguły niższy (przykładem takich dóbr są np. rower oraz pompka),
• przewidywania co do kształtowania się cen produktu w przyszłości (im bardziej spodziewany jest wzrost ceny, tym teraźniejszy popyt jest wyższy),
• gusty i preferencje konsumentów (na popyt na dane dobro wpływają także aktualne trendy oraz moda),
• czynniki społeczne oraz demograficzne (procesy zachodzące w społeczeństwie, np. starzenie społeczeństwa, również wpływają na popyt na produkty),
• czynniki geograficzne (np. w krajach o niższej średniej temperaturze popyt na kurtki czy termosy będzie wyższy),
• sytuacja gospodarcza (w czasie recesji popyt na dobra generalnie ulega obniżeniu; odwrotnie jest w trakcie trwania pomyślnej koniunktury gospodarczej).

To najbardziej typowe, aczkolwiek niejedyne czynniki wpływające na popyt. Podobnie jak w przypadku popytu, także w przypadku podaży występuje wiele czynników wpływających na jej poziom. Są to m.in.:

• cena dobra (jej wzrost prowadzi zazwyczaj do zwiększenia podaży dobra, ponieważ jego producenci zamierzają w wyniku większej sprzedaży maksymalizować zyski),
• ceny czynników produkcji (praca, ziemia, kapitał) oraz dostęp do czynników wytwórczych – im ten dostęp jest lepszy, a cena czynników produkcji bardziej atrakcyjna, tym większa powinna być podaż,
• czynniki losowe (np. katastrofy naturalne, nieurodzaj), które wpływają zazwyczaj negatywnie na wielkość podaży danego dobra,
• liczba sprzedawców oferujących dany produkt – im ich liczba jest wyższa na danym rynku, tym podaż dobra powinna być wyższa,
• postęp techniczny, który także ma pozytywny wpływ na podaż dóbr (postęp techniczny zwiększa opłacalność produkcji i umożliwia produkcję na większą skalę),
• brak ograniczeń w handlu międzynarodowym (ceł oraz innych barier).