Systemy czasu pracy

Praca 8 godzin dziennie w 5-dniowym tygodniu pracy to powszechnie znany większości system czasu pracy. Jednak w zależności od charakteru wykonywanej pracy oraz potrzeb pracodawcy, praca w przedsiębiorstwie odbywać się może według różnych reguł.

Jakie są zatem dostępne formy organizowania czasu pracy pracowników?

Podstawowy system czasu pracy

W najczęściej stosowanym przez pracodawców systemie, czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy oraz w przyjętym okresie rozliczeniowym, który nie będzie przekraczał 4 miesięcy.

W przypadku wystąpienia uzasadnionych przyczyn obiektywnych lub technicznych, albo dotyczących organizacji pracy, dopuszcza się możliwość przedłużenia okresu rozliczeniowego nie więcej jednak niż do 12 miesięcy. Należy jednak mieć na uwadze ogólne zasady dotyczące ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników.

Równoważny czas pracy

Jak sama nazwa wskazuje, system ten polega na równoważeniu wydłużonych godzin pracy z tymi krótszymi lub dniami całkowicie wolnymi od pracy. Wyróżnia się 3 formy tego systemu, w którym dobowy wymiar godzin może być wydłużony:

• do 12 godzin,
• do 16 godzin – dotyczy pracy przy dozorze urządzeń (doglądanie maszyn i urządzeń, kontrolowanie stanu technicznego, bieżące naprawy) oraz pracy polegającej na częściowym pozostawaniu w pogotowiu do pracy (np. usuwanie skutków awarii),
• do 24 godzin – dotyczy pracy przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób, a także w zakładowych strażach pożarnych i zakładowych służbach ratowniczych.

Pracodawca nie ma obowiązku zapewnienia 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku pracownikowi w przypadku prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony zdrowia lub życia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.

W przypadku wydłużenia dobowego wymiaru do 12 i 24 godzin co do zasady okres rozliczeniowy nie może przekraczać 1 miesiąca, lecz w szczególnie uzasadnionych przypadkach, może być przedłużony do 3 miesięcy, oraz do 4 miesięcy - przy pracach uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych.

Istotną kwestią jest, iż pracodawca nie może dowolnie wprowadzać tego systemu.

Praca w ruchu ciągłym

System zakłada przedłużenie czasu pracy do 43 godzin przeciętnie na tydzień, a jednego dnia w niektórych tygodniach w tym okresie dobowy wymiar czasu pracy może być przedłużony do 12 godzin. Okres rozliczeniowy w tym systemie nie może przekraczać 4 tygodni.

System ten dotyczy prac, które nie mogą być wstrzymane ze względu na technologię produkcji (kiedy zatrzymanie pracy na danym stanowisku spowodowałoby przestój w pracy całego zakładu), a także z uwagi na konieczność ciągłego zaspokajania potrzeb ludności.

Istotną kwestią jest, iż za każdą godzinę pracy powyżej 8 godzin na dobę, w dniu wykonywania pracy w przedłużonym wymiarze czasu pracy, pracownikowi przysługuje dodatek do wynagrodzenia. Fakt ten powinien być w odpowiedni sposób ujęty w ewidencji czasu pracy.

Przerywany czas pracy

Główną regułą w systemie jest wprowadzenie nie więcej, niż jednej przerwy w pracy w ciągu doby, trwającej nie dłużej, niż 5 godzin. Przerwa ta nie jest wliczana do czasu pracy. Po jej odbyciu pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy i świadczy dalszą pracę.

Ważną informacją jest, że za czas przerwy pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikowi prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia należnego za czas przestoju.

Zadaniowy czas pracy

W przypadku stosowania zadaniowego systemu, to pracownik decyduje o swoim harmonogramie pracy, m.in. ustalając swój grafik pracy. System ten stosuje się w przypadkach uzasadnionych szczególnym rodzajem i organizacją pracy, a także w zależności od miejsca wykonywania pracy. Pracodawca w porozumieniu z pracownikiem ustala czas niezbędny do wykonania powierzonych zadań, mając na uwadze podstawowe normy czasu pracy określone w kodeksie (art. 129).

System w szczególności charakteryzują różne godziny rozpoczynania pracy przez pracownika. Czas pracy w tym przypadku rejestrowany jest z uwzględnieniem wykonania powierzonych czynności, tzn. w ustalonym wymiarze czasu pracy, pracownik musi wykonać określone przez pracodawcę zadania. Interesem pracodawcy jest więc jedynie wykonalność zadań, dzięki czemu pracownik ma pełną swobodę w ustalaniu swojego rozkładu czasu pracy.

W tym systemie zgodnie z kodeksem pracy nie prowadzi się ewidencji czasu pracy (art. 149 § 2).

Skrócony tydzień pracy

System ten dopuszcza możliwość skrócenia czasu pracy do mniej, niż 5 dni w tygodniu, dobowy wymiar czasu pracy może być maksymalnie przedłużony do 12 godzin, natomiast okres rozliczeniowy nie może być dłuższy, niż 1 miesiąc. System skróconego tygodnia pracy stosuje się wyłącznie na pisemny wniosek pracownika.

Weekendowy czas pracy

Praca w tym systemie świadczona jest jedynie w piątki, soboty i niedziele. Podobnie jak o skróconym tygodniu pracy, tak również o pracy weekendowej – decyduje pracownik. Dopuszczalne jest przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej jednak, niż do 12 godzin, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca.

Zbiór powyższych reguł normujących czas pracy jest pewnym szablonem, którym powinni posługiwać się pracodawcy. Należy jednak mieć także na uwadze szczególne przypadki, kiedy czas pracy trzeba ustalać np. w warunkach szczególnie uciążliwych i szkodliwych dla zdrowia, dla kobiet w ciąży, dla osób ze stopniem niepełnosprawności itd.

Należy także pamiętać, iż praca zmianowa nie stanowi odrębnego systemu czasu pracy i jest dopuszczalna bez względu na stosowany system czasu pracy.

Systemy czasu pracy, a rejestracja czasu pracy

Nie ulega wątpliwości, iż dla prawidłowego ustalenia wynagrodzenia pracownika oraz innych świadczeń związanych z pracą konieczna jest ewidencja czasu pracy, którą pracodawca musi prowadzić. Jak już wspomniano, jedynie w zadaniowym systemie pracy nie ma obowiązku ewidencjonowania godzin pracy. W pozostałych omówionych systemach rejestracja czasu pracy może być łatwo prowadzona za pomocą aplikacji InEwi. Umożliwia ona ustalenie czasu trwania okresu rozliczeniowego, przedziału godzin pracy z podziałem na normowany i nienormowany, a także rejestrację przerw i nadgodzin oraz wiele innych funkcji, dzięki którym czas pracy będzie skutecznie rejestrowany niezależnie od przyjętego systemu w zakładzie.