Praca w niedzielę a dni ustawowo wolne

Zgodnie z art. 151 Kodeksu pracy dni wolne od pracy to niedziele oraz święta, określone przez ustawę. W tych dniach, według przepisów, pracownik nie ma obowiązku świadczenia pracy. Praca w niedziele i święta dozwolona jest z pewnymi wyjątkami. Jeśli pracodawca nakaże zatrudnionemu pracę w dniu ustawowo wolnym od pracy, pracownik podlega regulacjom, zawartym w kodeksie pracy. Oprócz niedziel, do dni ustawowo wolnych od pracy zalicza się w Polsce:

  • 1 stycznia – Nowy Rok,
  • 6 stycznia – Święto Trzech Króli,
  • Wielkanoc – pierwszy i drugi dzień tych świąt,
  • 1 maja – Święto Pracy,
  • 3 maja – Święto Konstytucji 3 Maja,
  • Boże Ciało – święto ruchome,
  • 15 sierpnia – Wniebowzięcie NMP oraz Święto Wojska Polskiego,
  • 1 listopada – Wszystkich Świętych,
  • 11 listopada – Święto Niepodległości,
  • 25 grudnia – pierwszy dzień Bożego Narodzenia,
  • 26 grudnia – drugi dzień Bożego Narodzenia.

Warto wspomnieć, że jeśli dzień ustawowo wolny przypada w niedzielę, stosowane są wtedy szczególne przepisy, dotyczące pracy w tym dniu. Zgodnie z nimi nawet godzina pracy w niedzielę lub w święto daje pracownikowi możliwość odebrania rekompensaty, pod warunkiem, że świadczy on pracę od godziny 06:00 w dniu wolnym od pracy do godziny 06:00 następnego dnia.

Kto i kiedy może pracować w niedzielę?

Praca w niedzielę i święta jest możliwa tylko w wyjątkowych sytuacjach. Jeśli chodzi o pozwolenie na pracę w niedzielę, ustawa dopuszcza taką możliwość w odniesieniu do kilku kategorii zakładów pracy, które spełniają potrzeby codzienne ludności lub są użyteczne społecznie. Zgodnie z art. 151 Kodeksu pracy chodzi tutaj w głównej mierze o gastronomię, hotele, jednostki gospodarki komunalnej, zakłady opieki zdrowotnej oraz inne placówki ochrony zdrowia, a także osoby wykonujące pracę w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, środki transportu, placówki kulturalne, oświatowe, turystyczne i wypoczynkowe. 

Praca w święta i niedziele jest także możliwa w przypadku świadczenia usług z zastosowaniem komunikacji elektronicznej. Ponadto podczas niedziel i świąt praca dozwolona jest dla pracowników, którzy wykonują tzw. pracę weekendową, czyli tylko i wyłącznie w piątki, soboty, niedziele czy święta. Każdy pracodawca musi się liczyć z tym, że w dzień wolny od pracy może zostać skontrolowany przez Państwową Inspekcję Pracy, a w przypadku stwierdzenia naruszeń kodeksu pracy - ukarany grzywną. Kwestia pracy w niedzielę wymaga tego, aby wspomnieć jeszcze o pracownikach kościołów i związków religijnego, dla których niedziele i święta nie są traktowane jako dni wolne od pracy. Mogą oni zwrócić się do pracodawcy z wnioskiem o zwolnienie ze świadczenia pracy w tym dniu. Powinien on zostać złożony siedem dni wcześniej niż wnioskowana data. Co ciekawe, pracodawca musi rozpatrzyć taki wniosek pozytywnie.

Praca w niedzielę a zakaz handlu

Zakaz handlu w niedzielę obowiązuje na podstawie ustawy, która weszła w życie dnia 10 stycznia 2018 roku i obejmuje placówki handlowe, sklepy, supermarkety, stragany, składy węgla i materiałów budowlanych, domy towarowe i wysyłkowe oraz inne obiekty, wspomniane bezpośrednio w art. 3. Zgodnie z ustawą pracodawca nie może powierzać innym osobom wykonywania pracy w handlu, nawet nieodpłatnie. Zakaz dotyczy pracowników, zatrudnionych na umowę o pracę, pracowników tymczasowych oraz osób, wykonujących pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej. Ustawa zakazuje handlu w niedzielę święta oraz w Wigilię i Wielką Sobotę po godzinie 14:00. Praca jest zabroniona w odniesieniu do handlu jako takiego, ale również do wszystkich innych czynności z nim związanych, w tym magazynowania i inwentaryzacji towarów.

Zakaz handlu w niedzielę dotyczy 24 kolejnych godzin, przypadających między godziną 24:00 w sobotę a godziną 24:00 w niedzielę oraz między godziną 24:00 w dniu, poprzedzającym święto, a godziną 24:00 w święto. Według ustawy o zakazie handlu praca w niedzielę możliwa jest w niektórych placówkach. Przepisy wskazują około 30 wyjątków od zakazu handlu w niedzielę, w tym m. in. stacje paliw, kwiaciarnie, apteki i punkty apteczne, lecznice dla zwierząt, placówki pocztowe czy obiekty, gdzie sprzedawane są bilety. Dodatkowo przewidziane są niedziele handlowe, kiedy zakaz handlu nie obowiązuje. Niezastosowanie się do zakazu handlu w niedzielę grozi odpowiedzialnością karną, w tym grzywną w wysokości od 1000 do 100000 zł.

Jak rozliczyć pracę w niedzielę?

Ile wolnego za pracę w niedzielę? Jeśli w dniu ustawowo wolnym konieczne jest świadczenie pracy, to pracownik otrzymuje w rekompensacie dzień wolny za pracę w niedzielę i święta, którego pracodawca musi udzielić w ciągu sześciu dni po przepracowanej niedzieli lub do końca okresu rozliczeniowego w przypadku święta. Rekompensata za pracę w niedzielę i święta wynika z faktu, że każdy pracownik musi mieć w ciągu roku określoną stałą liczbę dni wolnych od pracy, bez względu na jej rodzaj. Liczba dni wolnych powinna odpowiadać co najmniej liczbie niedziel i świąt, które występują w danym roku kalendarzowym oraz liczbie dni wolnych z tytułu pięciodniowego tygodnia pracy. Jeśli pracownik wykonuje pracę w niedzielę lub święto (wystarczy jedna przepracowana godzina), pracodawca ma przede wszystkim obowiązek udzielenia mu dnia wolnego. Rekompensata w postaci dnia wolnego ma zastosowanie zarówno wtedy, gdy praca odbywała się zgodnie z harmonogramem, jak również w przypadku, gdy wynika ona z nieplanowanej okoliczności lub awarii.

Istotną kwestią jest również to, że każdej osobie, zatrudnionej do regularnej pracy w niedzielę, przysługuje jedna niedziela wolna od pracy przynajmniej raz na 4 tygodnie. Jeśli zdarzy się tak, że odebranie dnia wolnego za pracę w niedzielę nie jest możliwe w czasie, określonym w przepisach, pracownik uzyskuje prawo do dodatku do wynagrodzenia za każdą przepracowaną godzinę. Dodatek za pracę w niedzielę wynosi 100% wynagrodzenia za każdą godzinę, a więc się podwaja. Praca w niedzielę i nadgodziny? Jeśli pracownik pracował w niedzielę więcej niż 8 godzin, to każda kolejna przepracowana godzina traktowana jest jako godzina nadliczbowa. Godziny nadliczbowe muszą być zapłacone, zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, określającymi nadgodziny w niedzielę. Zasady te powinny być stosowane zarówno w odniesieniu do pracy wykonywanej regularnie, jak i do pracy w okresie weekendowym lub świątecznym. Wyjątkiem są pracownicy zatrudnieni tylko i wyłącznie do pracy weekendowej.