Praca w szczególnych warunkach: definicja i przykłady zawodów

Osobom zatrudnionym gwarantuje przede wszystkim możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę oraz otrzymywanie podwyższonych kwot świadczeń emerytalno–rentowych. Z kolei pracodawca musi pamiętać o dodatkowych środkach bezpieczeństwa. Dlatego też warto wcześniej zapoznać się z informacjami na temat tego, czym tak naprawdę jest praca w szczególnych warunkach i jakie zawody uprawniają nas do korzystania z wyżej wymienionych przywilejów?

Praca w szczególnych warunkach – na czym polega?

Praca w szczególnych warunkach to pojęcie, które najczęściej możemy spotkać w rozporządzeniach oraz wiadomościach związanych ze świadczeniami emerytalno–rentowymi. Dlatego też szczegółowe informacje na ten temat i definicje znajdziemy w trzech aktach prawnych, które posłużą nam do analizy w dalszej części artykułu. Są to:

• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. poz. 887 z późn. zm.),
• Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. Nr 237 poz. 1656).

Jednak są to dokumenty, które dotyczą przede wszystkim pracownika. Z kolei dla pracodawcy istotne będzie Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 roku w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. 1997 nr 129 poz. 844), Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 roku w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy ( oraz standardowo Kodeks Pracy (Dz. U. 1974 Nr 24 poz. 141).

W wyżej wymienionych dokumentach możemy znaleźć definicję pracy w szczególnych warunkach. Jednak my posłużymy się zapisami w ustawie o emeryturach pomostowych. Art.3 mówi o konkretnych warunkach, jakie muszą być spełnione, aby mówić o tego typu zatrudnieniu. Podstawą jest wykonywanie pracy w środowisku, w którym występują czynniki ryzyka związane z siłami natury lub procesami technologicznymi. Drugie kryterium to duże prawdopodobieństwo, że spowodują one trwałe uszkodzenie zdrowia mimo odpowiednich środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej. W efekcie pracownik wykonuje w warunkach szkodliwych działania, które przekraczają jego możliwości, prowadzą do przedwczesnego starzenia się i utrudniają dalszą pracę. Jednak o jakich dokładnie warunkach mówimy?

Praca w warunkach szkodliwych – co determinuje szkodliwość warunków?

Skoro wiemy już, czym jest praca w warunkach szczególnych, możemy przejść do analizy czynników determinujących szkodliwość. Z powyższej definicji wynika, że są nimi siły natury oraz procesy technologicznie. Jednak to nie wystarcza, a wśród tych dwóch grup należy wyodrębnić konkretne miejsca pracy. W pierwszej, czyli szkodliwych warunków determinowanych siłami natury, znajdziemy prace: pod ziemią, na wodzie, pod wodą oraz w powietrzu. Będą to między innymi: nurek, płetwonurek czy też sprzątacz statków.

Druga grupa, do której należą czynniki szkodliwe determinowane przez procesy technologiczne, obejmuje prace w warunkach: gorącego lub zimnego mikroklimatu, podwyższonego ciśnienia atmosferycznego, a także bardzo ciężkie prace fizyczne (u kobiet powyżej 4600 kJ, u mężczyzn powyżej 8400 kJ) i związane z bardzo dużym obciążeniem wykonywane przez minimum 50% zmiany w niezmiennej pozycji. Tak więc warunki szkodliwe można podzielić na fizyczne, chemiczne oraz biologiczne. Więcej szczegółowych informacji na ten temat znajdziemy w ustawie o emeryturach pomostowych (Dz. U. 2008 Nr 237 poz. 165). Natomiast wykaz prac w szczególnych warunkach można znaleźć w dalszej części artykułu.

Praca w szkodliwych warunkach a prawo

Jak już wspomnieliśmy na początku, praca w warunkach szkodliwych została zdefiniowana w kilku aktach prawnych. Przywileje, jakie otrzymują osoby zatrudnione na stanowiskach objętych prawem, to przede wszystkim:

• obniżenie wieku emerytalnego – standardowa emerytura pomostowa jest przyznawana pracownikom, którzy ukończyli co najmniej: kobiety 55 lat i mężczyźni 60 lat. Te ustalenia dotyczą również górników pracujących pod ziemią. Jednak w przypadku wykonywania pracy w szczególnych warunkach możemy skorzystać z łagodniejszych kryteriów. Jeżeli byliśmy zatrudnieni w powietrzu lub jako maszyniści pojazdów trakcyjnych czy też ratownicy górscy, wówczas próg wieku obniża się do co najmniej: kobiety 50 lat i mężczyźni 55 lat. Z kolei pracownicy zatrudnieni w morskich portach lub przedsiębiorstwach z nimi działającymi na ich rzecz mogą przejść na wcześniejszą emeryturę po osiągnięciu co najmniej 55 roku życia. Taka sama zasada dotyczy również osób pracujących w hutnictwie, na wodzie czy też pod wodą oraz przy przetwórstwie lub usuwaniu materiałów zawierających azbest. Jednak pamiętajmy o obowiązku posiadania co najmniej 15 lat stażu pracy oraz osiągnięcia wieku emerytalnego w ciągu maksymalnie 5 lat od końca zatrudnienia.
• możliwość ubiegania się o rekompensatę z tytułu pracy w szczególnych warunkach w pełnym wymiarze czasu, która jednak nie uprawnia do przejścia na wcześniejszą emeryturę. W tym celu niezbędne jest posiadanie świadectwa lub zaświadczenia z miejsca zatrudnienia z wpisem o szczególnych warunkach.

Warto pamiętać, że ustawa o emeryturze pomostowej zobowiązuje pracodawcę do uwzględnienia w świadectwie pracy informacji o wykonywaniu obowiązków w szczególnych warunkach. W rozporządzeniach można znaleźć szczegółowe informacje na temat zakresu czynności objętych nakazem.

O czym musi pamiętać pracodawca?

W rozporządzeniach Ministra Zdrowia dotyczących przepisów BHP oraz pomiarów czynników szkodliwych znajdują się wszelkie informacje na temat obowiązków pracodawcy. Wśród nich najważniejsze jest przeprowadzenie badań i pomiarów nie później niż w terminie 30 dni od rozpoczęcia działalności. Jeżeli wyniki potwierdzą obecność jednego z czynników szkodliwych, wówczas pracodawca ma obowiązek przeprowadzać regularne badania. W zależności od rodzaju zagrożenia należy podjąć odpowiednie działania co najmniej raz w roku lub raz na dwa lata. Każde wyniki powinny być przechowywane przez co najmniej 3 lata. Tryb, metoda oraz rodzaj również zostały określone w rozporządzeniu (Dz. U. Nr 33, poz. 166). Dodatkowo można w nim przeczytać o wymaganiach dotyczących laboratoriów oraz zapoznać się i pobrać wzory dokumentów.

Ponadto na podstawie wyników badań i pomiarów pracodawca jest zobowiązany do prowadzenia odpowiedniego rejestru czynników szkodliwych. Każdy pracownik powinien zapoznać się z takim wykazem. Natomiast osoba zatrudniająca musi przechowywać dokumentację przez 40 lat. Jest to zabezpieczenie, gdyby u jednego z zatrudnionych wystąpiła choroba zawodowa. Dodatkowo pracodawca ma obowiązek chronić swoich pracowników przed czynnikami szkodliwymi oraz częściej niż standardowo kierować ich na badania. Na koniec warto również wspomnieć, że osoba zatrudniająca ma prawo do przyznania dodatku do wynagrodzenia. Jednak w tej kwestii wszystko zależy od wewnętrznych ustaleń firmy.

Wykaz prac w szczególnych warunkach

Praca w warunkach szkodliwych wykaz zawodów znajdziemy między innymi w Ustawie o emeryturach pomostowych (Dz. U. 2008 Nr 237 poz. 165). Lista zawiera 40 pozycji. Jest on również zawarty w Rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W tym przypadku wyróżnia się kilka grup zawodowych, a mianowicie prace w:

WYKAZ A

1. górnictwie
2. energetyce
3. hutnictwie i przemyśle metalowym
4. chemii
5. budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych
6. leśnictwie
7. przemyśle drzewnym i papierniczym
8. przemyśle lekkim
9. gospodarce komunalnej
10. rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym
11. przemyśle poligraficznym
12. służbie zdrowia i opiece społecznej
13. zespołach formujących szkło
14. prace różne

WYKAZ B

1. na statkach żeglugi powietrznej
2. w portach morskich
3. prace gorące w hutach żelaza i stali oraz hutach metali niezależnych
4. prace różne