Nepotyzm w pracy – definicja

Pojęcie nepotyzmu znane jest od wieków. Wiąże się ono z faworyzowaniem osób bliskich w obsadzaniu stanowisk pracy. Definicja nepotyzmu nie podaje, czy dotyczy on wyłącznie instytucji państwowych, czy też prywatnych, dlatego możemy przyjąć, że problem ten dotyka cały rynek pracy. Nepotyzm to bardzo często spotykane zjawisko, zwłaszcza w małych oraz średnich firmach, choć coraz częściej możemy także usłyszeć o podobnych działaniach w dużych korporacjach czy nawet w instytucjach państwowych. Nepotyzm cechuje się tym, że stanowiska obsadzane są nie według posiadanych kwalifikacji czy umiejętności, a zgodnie z więzami krwi. Czasami o nepotyzmie mówi się głównie w kontekście pracy na stanowiskach dyrektorskich, jednak warto mieć świadomość, że dotyczy on także pracowników niższego szczebla. Pojawia się jednak pytanie, jak rozróżnić nepotyzm od budowania firmy, w której pracownikami będą głównie członkowie rodziny? Wiele mówi się bowiem o małych, dobrze prosperujących, lecz właśnie rodzinnych przedsiębiorstwach. Czy w tym przypadku również możemy mówić o nepotyzmie? Jego cechami szczególnymi są:

  • zatrudnianie w firmie osób, które nie posiadają odpowiednich kompetencji do pracy na poszczególnych stanowiskach,
  • niejasny schemat awansów i podwyżek, które przyznawane są głównie osobom spokrewnionym,
  • faworyzowanie członków rodziny, na przykład w kontekście lepszych warunków pracy bądź elastyczniejszego czasu pracy.

Firmy rodzinne, oparte na własnym kapitale, nie są dotknięte problemem nepotyzmu, chyba że zatrudniane są w nich również osoby postronne, a członkowie rodziny traktowani są w sposób uprzywilejowany.

Nepotyzm w pracy – przepisy

Nepotyzm w Kodeksie Pracy nie został uregulowany w sposób szczegółowy, co daje spore pole do różnego typu nadużyć. W Polsce obowiązuje zakaz nepotyzmu w urzędach, co w praktyce oznacza, że nie może dojść do sytuacji, w której przełożonym danego pracownika jest członek jego rodziny. Co istotne, choć zasada ta ma zastosowanie w urzędach, to jedynie tam jest ona pilnie przestrzegana. Nie dotyczy natomiast firm państwowych ani tym bardziej prywatnych. W tym kontekście możemy bowiem mówić o tak zwanym wolnym rynku, który daje prawo do zatrudniania osób z rodziny, jeśli tylko te posiadają odpowiednie kompetencje czy uprawnienia do wykonywania konkretnych obowiązków. Prawo mówi jasno, że każdy pracownik musi być traktowany na równi z innymi, ma prawo do godziwego wynagrodzenia oraz może korzystać z różnego rodzaju przywilejów, wynikających na przykład z regulaminów wewnętrznych. W praktyce oznacza to, że choć nepotyzm - sam w sobie - nie jest karany, to odpowiedzialności podlega na przykład korupcja czy dyskryminacja. Są to problemy wtórne, jakie powoduje nadmierny nepotyzm. Pozostali pracownicy mogą odczuwać, że ich prawa i obowiązki są zgoła inne, niż zatrudnionych w firmie członków rodziny właścicieli bądź zarządzających. W tym momencie pojawia się jednak pytanie, gdzie zgłosić nepotyzm, jeśli z takowym mamy do czynienia? Otóż wiele zależy od tego, czym się on przejawia. Jeśli mówimy o dyskryminacji, sprawę możemy zgłosić do Państwowej Inspekcji Pracy, natomiast w kontekście korupcji właściwym organem będzie policja bądź prokuratura.

Nepotyzm w pracy – jak go wykryć?

Wiadomo już, co to nepotyzm i czym może się przejawiać, jednak pozostaje pytanie, jak właściwie można go wykryć? Jak się okazuje, nie jest to takie proste, bowiem sytuacje, w których mamy do czynienia z nepotyzmem, bardzo często są niejednoznaczne. Zazwyczaj podejrzewamy go w momencie, gdy członek rodziny właściciela firmy, managera czy dyrektora obejmuje w firmie konkretne stanowisko. Niemniej jednak należy jeszcze odpowiedzieć sobie na pytanie, czy dana osoba:

  • posiada odpowiednie uprawnienia,
  • ma doświadczenie zawodowe,
  • ma odpowiednie wykształcenie,
  • osiąga wynagrodzenie podobne do tych, które otrzymują inni pracownicy,
  • zajęła rzeczywiste, a nie fikcyjne stanowisko?

W przypadku nepotyzmu bardzo często mamy do czynienia z sytuacją, w której pracownik nie jest odpowiednio przygotowany do tego, aby wykonywać swoje obowiązki, zarabia więcej, niż inni, a w niektórych przypadkach stanowisko stworzone jest specjalnie dla niego. Wątpliwości może dodatkowo budzić fakt, iż na dane miejsce byli inni kandydaci, którzy z pewnością lepiej pasowaliby do profilu kandydata idealnego. Warto pamiętać, że jeśli chcemy gdziekolwiek zgłosić nepotyzm, to ciężar dowodowy będzie spoczywał właśnie na nas. Niestety, pozyskanie odpowiednich materiałów jest trudne, gdyż w firmach obowiązuje ochrona danych osobowych (nie wiemy więc, kto kandydował na dane stanowisko), często też nie mówi się głośno o tym, kto i ile zarabia (trudno więc udowodnić, że dana osoba otrzymuje wyższe wynagrodzenie niż inni).

Skutki nepotyzmu w pracy

Skutki nepotyzmu są wyniszczające przede wszystkim dla samego przedsiębiorstwa, choć oczywiście dotykają one również pracowników. Podstawowe skutki, jakie warto mieć na uwadze, to między innymi:

  • brak możliwości awansowania, a więc i rozwoju zawodowego,
  • brak możliwości otrzymania podwyżki na warunkach rynkowych,
  • zaburzenia kontaktów z innymi pracownikami,
  • niezdrowa atmosfera w zakładzie pracy, 
  • obniżone morale pracowników,
  • brak przywiązania do firmy oraz jej struktur,
  • utrata najlepszych kandydatów na konkretne stanowiska,
  • zła opinia przedsiębiorstwa.

Obecność osób zatrudnionych w ramach nepotyzmu przyczyniać się może do mobbingu oraz powstawania kolejnych konfliktów pracowniczych. Warto mieć na uwadze, że głównym problemem nepotyzmu jest brak efektywności - jeśli dane stanowisko obejmuje osoba, która nie jest odpowiednio przygotowana do wykonywania konkretnych obowiązków, nie można oczekiwać dobrych wyników pracy.

Czy nepotyzm w pracy jest karany w Polsce?

Nepotyzm w Polsce to znane zjawisko, które dotyka zarówno sektor prywatny, jak i publiczny. Wiele osób zadaje sobie pytanie, czy nepotyzm jest karany? Otóż jeśli chodzi o faworyzowanie członków rodziny w urzędach, odpowiedź brzmi: tak. Niemniej jednak kary nie są bardzo dotkliwe, dlatego z tym problemem wciąż mamy do czynienia na niższym oraz wyższym szczeblu. Tymczasem nepotyzm w zakładach publicznych oraz prywatnych nie jest karany, o ile nie przyjmuje formy mobbingu, korupcji, czy dyskryminacji. Tego typu problemy mamy prawo zgłosić do odpowiednich instytucji, lecz jednocześnie musimy przedstawić dowody świadczące przeciwko pracodawcy. Przykładów nepotyzmu w Polsce jest wiele, o czym możemy usłyszeć na co dzień w mediach. Choć nazwa zatrudniania rodziny w pracy nie zawsze jest podawana wprost, doskonale wiemy, że chodzi o nepotyzm, zwłaszcza jeśli wysokie stanowisko obejmuje osoba, która w normalnych warunkach w ogóle nie powinna go otrzymać. Być może nepotyzm rozwija się na szeroką skalę właśnie z powodu braku uregulowań, które mówiłyby, kiedy zatrudnienie członka rodziny jest legalne, a kiedy nie.