Mobbing w pracy – jak go zidentyfikować i skutecznie mu przeciwdziałać

Mobbing w miejscu pracy to jedno z najbardziej destrukcyjnych zjawisk, które może dotknąć zarówno pracowników, jak i firmę. Skutki takiego działania odbijają się nie tylko na psychice ofiary, ale także na efektywności zespołu, reputacji firmy i jej wynikach finansowych. Dlatego pracodawcy i kadra zarządzająca musi być świadoma zagrożenia, a także musi wiedzieć, jak je identyfikować i jak im przeciwdziałać.

Najważniejsze informacje związane z tematem

1. Mobbing to długotrwałe i powtarzające się działania, które mają na celu zaszkodzenie pracownikowi i stworzenie wrogiego środowiska pracy.

2. Pracodawcy mają obowiązek przeciwdziałać mobbingowi, jeśli jednak podjęte działania okażą się nieskuteczne, ofiara mobbingu może dochodzić swoich praw zarówno w odniesieniu do bezpośredniego sprawcy, jak i do pracodawcy, nawet jeśli ten nie był świadomy istnieniu mobbingu w firmie.

3. Świadome przeciwdziałanie mobbingowi przekłada się na zdrowsze, bardziej zaangażowane i efektywne środowisko pracy, co w dłuższej perspektywie przynosi korzyści zarówno pracownikom, jak i całej organizacji.

Mobbing to systematyczne i długotrwałe nękanie lub zastraszanie pracownika przez przełożonego, współpracowników lub podwładnych. Zjawisko to przybiera różne formy – od subtelnych działań podważających autorytet ofiary po jawne upokorzenia i psychiczne znęcanie się. Kodeks pracy przytacza definicję mobbingu jako działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.

Niezależnie od sposobu, w jaki mobbing się przejawia, jego skutki są wyniszczające. Pracownik, który doświadcza takich działań, często zmaga się z problemami zdrowotnymi, zaniżeniem samooceny i wypaleniem zawodowym, a firma traci wartościowy kapitał ludzki, co przekłada się na rotację kadr, spadek motywacji i obniżenie efektywności zespołu.

Świadomość problemu to pierwszy krok do jego eliminacji. Aby skutecznie przeciwdziałać mobbingowi, konieczna jest umiejętność jego identyfikacji oraz wdrażanie odpowiednich działań profilaktycznych. Niezwykle istotne jest także stworzenie środowiska pracy, w którym tego rodzaju zachowania nie będą tolerowane, a pracownicy będą czuli się bezpiecznie i komfortowo.

Jak rozpoznać mobbing?

Mobbing nie jest jednorazowym konfliktem czy sporadyczną nieprzyjemną sytuacją. Aby można było mówić o mobbingu, działania te muszą być długotrwałe, powtarzalne i prowadzić do izolacji lub zastraszenia ofiary. Charakterystycznymi oznakami są między innymi systematyczne ignorowanie pracownika, ograniczanie jego dostępu do informacji, publiczne poniżanie, podważanie kompetencji i deprecjonowanie osiągnięć. Zachowania mobbingowe często obejmują także nieuzasadnioną krytykę, manipulowanie opinią zespołu, wykluczanie z grupy, a nawet groźby czy działania na granicy prawa.

Zatem działania skierowane przeciwko pracownikowi, które można traktować jako znamiona mobbingu to:

• systematyczne poniżanie lub ośmieszanie pracownika,

• ciągłe podważanie kompetencji i deprecjonowanie osiągnięć,

• izolowanie go od zespołu i ograniczanie dostępu do informacji,

• rozpowszechnianie fałszywych informacji na jego temat,

• stosowanie gróźb, szantażu lub zastraszania,

• przydzielanie zadań niemożliwych do wykonania lub całkowicie bezsensownych,

• uporczywe ignorowanie i traktowanie jak osoby niewidocznej,

• celowe utrudnianie awansu lub podważanie pozycji zawodowej,

• zmuszanie do wykonywania upokarzających lub niezgodnych z zakresem obowiązków poleceń,

• stosowanie nieuzasadnionych kar czy szykan wobec danej osoby,

• prowadzenie systematycznej kampanii mającej na celu zmuszenie pracownika do rezygnacji z pracy.

Ofiara mobbingu może odczuwać silny stres, obniżoną samoocenę, lęki, a w skrajnych przypadkach nawet objawy depresji. Warto przy tym wspomnieć, że sprawcami mobbingu w pracy mogą być zarówno przełożeni, jak i współpracownicy, a nawet podwładni.

Co nie jest mobbingiem?

Nie wszystkie zachowania dotyczące pracownika można traktować jako mobbing. Nie można uznać za mobbing w pracy: 

• nadzorowania pracownika, 

• wydawania poleceń, 

• wymagania terminowego wykonania obowiązków, 

• egzekwowania wyników pracy, 

• przekazywania konstruktywnej krytyki, 

• jednorazowych konfliktów, 

• ukarania pracownika za naruszenie obowiązków pracowniczych, 

• zmiany warunków pracy lub płacy, 

• rozwiązanie umowy o pracę.

Jak skutecznie przeciwdziałać mobbingowi?

Zacznijmy od podkreślenia, że zgodnie z prawem, każdy pracodawca ma obowiązek przeciwdziałania mobbingowi. Jeśli dopuści do sytuacji uporczywego nękania pracownika, to ten ma prawo dochodzić od pracodawcy odszkodowania, a także odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, jeżeli mobbing spowodował u pracownika rozstrój zdrowia, w tym zdrowia psychicznego. A zatem jak skutecznie zapobiegać mobbingowi w zakładzie pracy?

Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania mobbingowi jest stworzenie kultury organizacyjnej, w której tego rodzaju zachowania nie mają miejsca.

Pierwszym krokiem jest opracowanie jasnej polityki antymobbingowej, obejmującej konkretne procedury zgłaszania i rozwiązywania problemów. Pracownicy powinni być świadomi, jakie zachowania są uznawane za mobbing i jakie działania mogą podjąć, jeśli go doświadczą. Ważne jest również przeprowadzanie regularnych szkoleń oraz kampanii informacyjnych, które zwiększą świadomość problemu i zmniejszą społeczne przyzwolenie na mobbing.

Ważnym elementem profilaktyki jest także promowanie zdrowych relacji w miejscu pracy. Tworzenie przyjaznej atmosfery, wspieranie otwartej komunikacji i budowanie kultury szacunku sprawiają, że pracownicy chętniej współpracują, a ryzyko konfliktów maleje. Rolą menedżera jest nie tylko kontrolowanie, ale także inspirowanie zespołu i budowanie relacji opartych na zaufaniu i współpracy.

Drugim istotnym aspektem jest sprawne reagowanie na zgłoszenia. Ofiary mobbingu często boją się konsekwencji ujawnienia problemu, dlatego niezbędne jest zapewnienie im anonimowości oraz wsparcia psychologicznego. Pracodawca powinien wdrożyć mechanizmy umożliwiające szybkie i skuteczne badanie przypadków mobbingu, a w razie potwierdzenia zarzutów – podjęcie adekwatnych działań, takich jak mediacje, szkolenia naprawcze czy sankcje wobec sprawców. Niekiedy konieczne jest wyeliminowanie z zespołu współpracowników, którzy podejmują działania mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika. Oczywiście, jeśli to pracodawca podejmuje działania skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu, to powinien on zgłosić taką sytuację do Państwowej Inspekcji Pracy.

Podsumowanie

Mobbing w miejscu pracy to zjawisko, które niesie poważne konsekwencje zarówno dla jednostki, jak i dla całej organizacji. Jego skutki mogą prowadzić do problemów zdrowotnych pracowników, spadku efektywności zespołu oraz strat finansowych i wizerunkowych dla firmy. Aby skutecznie przeciwdziałać temu problemowi, kluczowa jest umiejętność identyfikacji przejawów mobbingu oraz wdrażanie polityki antymobbingowej.