Naliczanie odsetek ustawowych od opóźnionych należności

Dłużnik, który nie spłacił terminowo swoich zobowiązań, powinien liczyć się z koniecznością poniesienia dodatkowych kosztów w postaci odsetek od opóźnionych należności. W dodatku niezależnie od tego, jakie skutki spóźnienie to wywołało. Z kolei wierzyciel powinien wiedzieć, jak prawidłowo odsetki takie naliczyć.

Naliczanie odsetek – podstawa prawna

Kluczowym zapisem w przypadku naliczania odsetek od opóźnionych należności, jest art. 481. § 1. Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks Cywilny, który stanowi: „Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może zażądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby to opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi”.

Stopa odsetek wynikających z opóźnienia może być oznaczona (np. zawartą wcześniej umową) i może być wyższa od tej, która ustalona jest ustawowo. Jeżeli jednak stopy tej nie wskazano, należne są odsetki ustawowe, których wysokość jest równa sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego oraz 5,5 punktów procentowych.

Stopa referencyjna NBP jest jedną z podstawowych stóp procentowych (obok stopy lombardowej, depozytowej i redyskonta weksli), ustalanych przez Radę Polityki Pieniężnej. Stopa ta wpływa m.in. na wysokość WIBOR-u, który jest podstawą oprocentowania obcego kapitału, np. kredytów.

Od 5 marca 2015 roku obowiązująca stopa referencyjna NBP wynosi 1,5%. Jest to najniższa wartość w historii.

Co jednak istotne, w skali roku maksymalna wysokość odsetek nie może przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych (to tzw. odsetki maksymalne za opóźnienie). Jeśli wysokość odsetek przekracza ten próg, do należności doliczyć należy odsetki maksymalne. Ponadto przepisy o odsetkach maksymalnych za opóźnienie nie mogą być wyłączane lub ograniczane postanowieniami umownymi (nawet, gdy wybrane zostanie obce prawo).

Warto także dodać, iż oprócz odsetek wierzyciel może zażądać także naprawienia szkody na zasadach ogólnych. Możliwe jest również ubieganie się o odsetki od zaległych odsetek – w chwili wytoczenia w tej sprawie powództwa lub wobec obustronnej zgody (wyjątkiem są pożyczki długoterminowe udzielane przez instytucje kredytowe).

Jak obliczyć odsetki?

Wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie ogłaszana jest przez Ministra Sprawiedliwości w drodze obwieszczenia. Odsetki obliczane są w odniesieniu do należności głównej. Ich kalkulację należy rozpocząć w dniu, który następuje po pierwotnie wskazanym, ostatecznym terminie płatności i zakończyć w dniu uregulowania zobowiązania.

Aktualna wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie w stosunku rocznym to 7% (suma stopy referencyjnej NBP – 1,5% oraz 5,5 punktu procentowego). Maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie w skali roku to natomiast 14% (dwukrotność wysokości odsetek ustawowych).

Liczenie odsetek za opóźnienie w spłacie należności przedstawić można na przykładach.

Przykład 1 – odsetki umowne

Przedsiębiorstwo sprzedało konsumentowi samochód o wartości 75 000 zł z terminem płatności wyznaczonym na 5 stycznia 2018 roku. W umowie sprzedaży zaznaczono, iż odsetki od opóźnienia wynoszą 10% w stosunku rocznym. Klient za samochód zapłacił jednak dopiero 15 lutego 2018 roku. Odsetki obliczyć należy więc za okres 6 stycznia – 15 lutego 2018 roku.

75 000 zł x 10% = 7 500 zł w skali roku

7 500 zł / 365 dni = 20,55 zł za dzień

20,55 zł za dzień x 41 dni opóźnienia = 842,55 zł

Odsetki umowne za opóźnienie w spłacie należności w tym przypadku wynoszą 842,55 zł.

Przykład 2 – odsetki ustawowe

Konsument od firmy komputerowej nabył sprzęt elektroniczny o wartości 15 000 zł. Termin płatności ustalono na 5 stycznia 2018 roku, jednak klient dokonał opłaty dopiero 31 stycznia 2018 roku. W umowie sprzedaży nie zawarto postanowień dotyczących odsetek, zatem należne są odsetki w wysokości ustawowej 7% w stosunku rocznym. Okres opóźnienia obejmuje 6 stycznia – 31 stycznia 2018 roku.

15 000 zł x 7% = 1 050 zł w skali roku

1 050 zł / 365 dni = 2,87 zł za dzień

2,87 zł za dzień x 26 dni opóźnienia = 74,62 zł.

W tym przypadku odsetki ustawowe za opóźnienie w spłacie zobowiązania wynoszą 74,62 zł.

Odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych

Wskazane przepisy dotyczą transakcji cywilnoprawnych. Stawki odsetkowe inaczej prezentują się w przypadku tzw. transakcji profesjonalnych (handlowych), dokonywanych pomiędzy przedsiębiorcami. Inną wysokość będą więc miały odsetki od niezapłaconej faktury, jeżeli dokument wystawiła jedna firma drugiej. Kwestię tę reguluje Ustawa z dnia 8 marca 2013 roku o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, zmodyfikowana przez Ustawę z dnia 9 października 2015 roku o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw.

Na podstawie tego aktu prawnego określono, iż odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych to „odsetki w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i ośmiu punktów procentowych”. Aktualna wysokość odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych to zatem 9,5%.

Przykład 3 – odsetki za opóźnienie w transakcjach profesjonalnych

Firma A wystawiła firmie B fakturę za sprzedaż towaru w kwocie 20 000 zł. Termin płatności wyznaczono na 1 lutego 2017 roku. Kontrahent dokonał zapłaty za towar dopiero 30 czerwca 2017 roku. Firma A postanowiła doliczyć do transakcji koszt odsetek, które w obrocie profesjonalnym są równe 9,5% w stosunku rocznym. Opóźnienie należy obliczyć za okres od 2 lutego do 30 czerwca 2017 roku.

20 000 zł x 9,5% = 1 900 zł w skali roku

1 900 zł / 365 dni = 5,20 zł za dzień

5,20 zł za dzień x 149 dni opóźnienia = 774,80 zł

Odsetki w tym przypadku wynoszą 774,80 zł.