Możliwość zjedzenia ciepłego posiłku w pracy to rzecz, której znaczenia nie należy pomijać. Zwłaszcza jeżeli praca wymaga dużego wysiłku fizycznego albo trwa długo. Warto więc zdać sobie sprawę z tego, że również ten temat regulowany jest przez przepisy prawa pracy. Co należy wiedzieć na temat posiłków w pracy? Komu należy się ekwiwalent za jedzenie?
Posiłki w pracy – Kodeks pracy co o nich mówi?
Kodeks pracy bardzo wyraźnie określa, komu i w jakich okolicznościach należą się ciepłe posiłki w pracy, a także to, jak dokładnie takie posiłki powinny wyglądać. Warto więc przyjrzeć się tej kwestii nieco dokładniej. W Kodeksie Pracy i osobnych rozporządzeniach można spotkać się z dwoma pojęciami. Pierwszym z nich jest posiłek regeneracyjny, a drugim posiłek profilaktyczny. Mimo że przepisy nie definiują tej kwestii dokładnie, eksperci są zgodni, że oba te pojęcia oznaczają dokładnie to samo.
Zasadniczym czynnikiem, który wpływa na to, czy na danym stanowisku pracy należy się posiłek regeneracyjny, jest średni wydatek energetyczny na zmianę roboczą. Wydatek ten będzie więc zależeć od dwóch najważniejszych czynników – wysiłku związanego z wykonywaniem danej pracy i długości zmiany. W praktyce posiłki w pracy przysługują osobom wykonującym ciężką pracę fizyczną na ośmiogodzinnych (albo nawet krótszych) zmianach, ale również pracownikom wykonującym pracę lżejszą, ale na zmianach długich. Charakter wykonywanej pracy nie zawsze ma tu znaczenie. Jak można zauważyć, może się zdarzyć również tak, że jeżeli zmiany robocze mają różną długość, to posiłek może w pewne dni pracownikom przysługiwać, a w inne nie.
Kaloryczność posiłku regeneracyjnego
Według Kodeksu Pracy posiłek regeneracyjny przysługuje każdemu pracownikowi, który w trakcie zmiany wykonuje wysiłek równy wydatkowi energetycznemu 2000 kcal (w przypadku mężczyzn) i 1100 kcal (w przypadku kobiet). Wartości te wynosić mogą również analogicznie 1500 i 1000 kcal, kiedy praca wykonywana jest w pomieszczeniach zamkniętych, w temperaturze niższej niż 10 st. Celsjusza albo wyższej niż 25 stopni oraz kiedy praca wykonywana jest na zewnątrz w okresie zimowym (od 1-go listopada, do 31-go marca). Bezwzględnie (niezależnie od wydatku energetycznego) ciepłe posiłki regeneracyjne w pracy przysługują osobom zatrudnionym przy usuwaniu skutków klęsk żywiołowych oraz zdarzeń losowych. To samo dotyczy osób wykonujących swoją pracę pod ziemią – między innymi górników i obsługi kopalni. Prawo wyraźnie określa również wartość energetyczną posiłku regeneracyjnego, która nie może być mniejsza niż tysiąc kcal. Każdy posiłek powinien zawierać 50 – 55% węglowodanów, 30 – 35 procent tłuszczów i nie mniej niż 15% białka.
Posiłki regeneracyjne w pracy – komu się należą?
W kwestii takiej jak posiłki pracy Kodeks Pracy wyraźnie wskazuje na grypy zawodów, w których spełnione są warunki określone w przepisach. Konkretne stanowiska, na których posiłki przysługują i takie, na których nie jest to obowiązkowe, ustala zawsze pracodawca, jednak musi przy tym wziąć pod uwagę opinię pracowników, oraz - jeżeli w danym zakładzie one funkcjonują - związków zawodowych.
Należy wyjaśnić, na jakich dokładnie zasadach wydawane są pracownikom posiłki regeneracyjne. Według ustawy posiłki profilaktyczne powinny być udostępnione pracownikom w czasie przewidzianej na ten cel przerwy (jej długość musi umożliwiać swobodne dojście do miejsca przeznaczonego do spożywania posiłku i jego zjedzenie), która powinna odbyć się po 3-4 godzinach pracy. Przy dłuższych niż osiem godzin dniówkach czas przewidziany na przerwę obiadową może być później, aczkolwiek powinni wyrazić na to zgodę pracownicy. Posiłki muszą być wydawane zawsze w miejscu zapewniającym odpowiednio higieniczne i bezpieczne warunki. Mogą być przyrządzane w zakładowej stołówce, ale przepisy umożliwiają też zastosowanie innych rozwiązań. Pracodawca może na przykład dostarczyć pracownikom produkty umożliwiające samodzielne przygotowanie posiłków spełniających ustawowe warunki albo zapewnić im talony do wykorzystania w punkcie gastronomicznym na terenie zakładu lub w jego bezpośrednim sąsiedztwie. Jeżeli pracownik rezygnuje z możliwości korzystania z posiłku regeneracyjnego, nie przysługuje mu związany z tym ekwiwalent pieniężny.
Kiedy pracownikom przysługują napoje w miejscu pracy
Warto zwrócić jeszcze na jedną, często pomijaną kwestię. W niektórych sytuacjach pracownikom przysługują nie tylko posiłki, ale również odpowiednie napoje. Kiedy praca odbywa się w temperaturze powyżej 25 st. Celsjusza albo związana jest z wydatkiem energetycznym przynajmniej 1500 kcal dla mężczyzn i 1000 kcal dla kobiet, to pracodawca powinien zapewnić dostęp do zimnych napojów, dodatkowo wzbogaconych w niezbędne sole mineralne i witaminy. Jeżeli natomiast praca odbywa się w temperaturze nieprzekraczającej 10 stopni, to pracownicy muszą mieć zapewniony dostęp do napojów gorących – najczęściej jest to kawa i herbata, aczkolwiek przepisy nie definiują tego w żaden sposób. Dostęp do napojów powinien być stały i nielimitowany przez cały czas trwania pracy.
Ciepłe posiłki w pracy – kiedy przysługują?
Dodatkowo należy powyższe informacje uzupełnić o sytuację pracowników, którzy swoją pracę wykonują poza stałym miejscem zatrudnienia, to znaczy wyjazdowo. W przypadku pracowników zatrudnionych w przedsiębiorstwach prywatnych obowiązują wyżej omówione przepisy, a możliwość otrzymania wyżywienia uzależniona jest przede wszystkim od warunków pracy. Zupełnie inaczej sytuacja ta wygląda w przypadku osób zatrudnionych w sferze budżetowej i samorządowej. Tutaj za pracę wykonywaną poza stałym miejscem zatrudnienia należy się pracownikowi dieta.
Aby pracownik otrzymał dietę, musi spełnić trzy główne warunki. Praca musi być wykonywana na zlecenie pracodawcy, poza miejscem normalnego jej wykonywania, a wyjazd musi być związany z wykonywaniem obowiązków służbowych. Kwoty diety zależą od tego, czy dotyczą wyjazdów krajowych czy zagranicznych. Podstawową kwotą na wyżywienie w przypadku wyjazdów krajowych jest 30 złotych. Kwota ta przysługuje pracownikowi, jeżeli podróż służbowa trwa przynajmniej 12 godzin, albo więcej niż jeden dzień, za każdy pełny dzień podróży. Dla wyjazdów dłuższych niż 8 godzin przysługuje 50% diety krajowej, czyli 15 złotych. Tak samo jest w przypadku niepełnych dni przy podróżach wielodniowych. Jeżeli pracownik otrzymuje w czasie podróży bezpłatne wyżywienie, to kwota diety jest odpowiednio pomniejszana o 50% pełnej wartości dla bezpłatnego obiadu i 25% dla śniadania i kolacji. Pracownik, który otrzymuje pełne wyżywienie w czasie podróży, nie pobiera diety. W przypadku wyjazdów zagranicznych dieta zależna jest od miejsca docelowego i jest znacznie wyższa od diety krajowej.
Posiłki w pracy a podatek, czyli kto za nie realnie płaci?
Często poruszaną kwestią są również posiłki w pracy a podatek. Jak sprawa ta wygląda w polskich przepisach? Zasadą jest, że posiłki wydawane przez pracodawcę w związku z pracą wykonywaną w warunkach regulowanych przez Kodeks Pracy (opisane wyżej) są zwolnione z podatku dochodowego od osób fizycznych. Znaczy to, że za posiłki takie zapłaci pracodawca, choć oczywiście ich koszt będzie mniejszy niż w przypadku posiłków opodatkowanych. Podstawą do zwolnienia z podatku jest zawsze dokumentacja dołączona do regulaminu zakładu pracy, której przygotowanie musi być konsultowane z organizacjami związkowymi, albo przedstawicielami pracowników (w przypadku braku tych pierwszych).
