Zmiana czasu a praca w nocy - jak rozliczyć czas pracy?

Zmiana czasu na letni lub zimowy jest procesem, w którym przestawiane są zegary o godzinę do przodu lub do tyłu w stosunku do standardowego czasu. Proces ten ma na celu lepsze wykorzystanie światła dziennego i oszczędność energii. Jednak zmiana czasu z letniego na zimowy lub z zimowego na letni nie wiąże się jedynie z przestawieniem zegarka na godzinę do przodu lub do tyłu. Jaki wpływ ma zmiana czasu na kwestię rozliczania czasu pracy?

Zmiana czasu w Polsce

Przypomnijmy, że w Polsce czas letni obowiązuje od ostatniej niedzieli marca do ostatniej niedzieli października, a czas zimowy od ostatniej niedzieli października do ostatniej niedzieli marca. Oznacza to, że w ostatnią niedzielę października przestawiamy zegarek z godziny 3.00 na 2.00, a w ostatnią niedzielę marca postępujemy odwrotnie, przestawiając zegarek z godziny 2.00 na 3.00. Jak to się ma do rozliczania czasu pracy pracowników, którzy pracują w te dni na nocnej zmianie?

Ogólne zasady pracy w godzinach nocnych

Zgodnie z przepisami prawa pracy, o pracy w godzinach nocnych mówimy w przypadku pracy pomiędzy 21.00 a 7.00. Każdy pracownik, którego rozkład czasu pracy obejmuje w każdej dobie co najmniej 3 godziny pracy w porze nocnej lub którego co najmniej 1/4 czasu pracy w okresie rozliczeniowym przypada na porę nocną, jest pracującym w nocy. Oznacza to, że pełna ośmiogodzinna zmiana nie musi przypadać w całości pomiędzy godziną 21.00 a 7.00. 

Warto też wiedzieć, że czas pracy pracującego w nocy nie może przekraczać 8 godzin na dobę, jeżeli pracownik wykonuje prace szczególnie niebezpieczne albo związane z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym, chyba że są to pracownicy zarządzający w imieniu pracodawcy zakładem pracy lub znajdują się w sytuacji wyższej konieczności, którą definiuje się jako przypadek konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.

Jeśli chodzi o kwestie wynagrodzenia za pracę w godzinach nocnych to Kodeks pracy stanowi, że każdemu pracownikowi wykonującemu pracę w porze nocnej przysługuje dodatek do wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w porze nocnej w wysokości 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów. Natomiast w przypadku pracowników, którzy pracę w porze nocnej stale poza zakładem pracy, pracodawca może wypłacać ryczałt, którego wysokość odpowiada przewidywanemu wymiarowi pracy w porze nocnej.

Zmiana czasu a praca w nocy

O ile ogólne zasady pracy w porze nocnej raczej nie budzą większych wątpliwości, o tyle pojawia się pytanie co w sytuacji, gdy godziny pracy przypadają na noc ze zmianą czasu z letniego na zimowy lub z zimowego na letni. 

Zmiana czasu z letniego na zimowy

Naturalnie zmiana czasu z letniego na zimowy powoduje wydłużenie czasu pracy o godzinę. Czy w takim wypadku z powodu przesunięcia czasu mamy do czynienia z pracą w godzinach nadliczbowych? Dokładnie tak! Praca o godzinę dłużej wiąże się z powstaniem nadgodzin, które pracodawca musi pracownikom zrekompensować. W takim wypadku pracodawca udziela czasu wolnego w wymiarze o połowę wyższym niż liczba przepracowanych nadgodzin lub wypłaca pracownikowi dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych. Dodatek za nadgodziny wynosi 100% stawki godzinowej, natomiast dodatek nocny wynosi 20% stawki godzinowej. 

Co ciekawe, jeśli udzielenie czasu wolnego nastąpi na wniosek pracownika, to pracodawca nie jest zobowiązany do udzielania czasu wolnego w wymiarze o połowę wyższym niż liczba przepracowanych godzin nadliczbowych, a jedynie w takim wymiarze, w jakim zostały przepracowane nadgodziny. 

Warto również wiedzieć, że oddanie czasu wolnego następuje do końca okresu rozliczeniowego, w którym nastąpiły nadgodziny, wtedy gdy to pracodawca udziela czasu wolnego. Natomiast, w sytuacji oddawania czasu wolnego na wniosek pracownika, odbiór czasu wolnego może zostać przesunięty do następnego okresu rozliczeniowego. 

Zmiana czasu z zimowego na letni

W przypadku zmiany czasu z zimowego na letni mamy sytuację odwrotną - pracownik pracujący w porze nocnej pracuje o godzinę krócej. Czy w tej sytuacji pracodawca odlicza wynagrodzenie za godzinę, której pracownik w związku ze zmianą czasu nie przepracował? Okazuje się, że nie. Pracodawca jest zobowiązany do wypłaty wynagrodzenia za taką liczbę godzin, jaką pracownicy byli zobowiązani przepracować w danym okresie rozliczeniowym zgodnie z wymiarem czasu pracy. 

Innymi słowy zmiana czasu pracy z zimowego na letni nie może prowadzić do obniżenia wynagrodzenia za pracę. Pracownik nie musi też tej godziny odpracowywać w innym terminie, bowiem skrócenie czasu pracy nastąpiło z przyczyn całkowicie od niego niezależnych - z powodu zmiany czasu z zimowego na letni. Istotne jest jednak to, że choć pracownikowi należy się wynagrodzenie za pracę za tę jedną niedopracowaną godzinę, to nie przysługuje mu za nią dodatek za pracę w nocy, czyli wspomniane 20% stawki godzinowej.

Kiedy pracownik otrzymuje wynagrodzenie za faktycznie przepracowane godziny?

Rozliczając czasu pracy, trzeba wiedzieć, że inaczej wygląda sytuacja w przypadku pracowników, którzy nie mieli zaplanowanej pracy na zmianę przypadającą w czasie zmiany czasu z zimowego na letni lub z letniego na zimowy, a wykonują w tym terminie pracę w ramach nadgodzin. W takim wypadku pracownikowi przysługuje wynagrodzenie za faktycznie przepracowane godziny. Dlaczego tak się dzieje? Ponieważ w przypadku pracy w godzinach nadliczbowych istotna jest rzeczywista ilość godzin przepracowanych przez pracownika. Nie ma przy tym znaczenia godzina rozpoczęcia i zakończenia pracy.

Sposób na sprawne rozliczanie czasu pracy

Przestawienie zegarków do przodu lub cofnięcie zegarków o godzinę może wprowadzić zamieszanie w kwestii rozliczenia czasu pracy. Zasady nie są skomplikowane, ale taka sytuacja ma miejsce zaledwie dwa razy do roku, więc łatwo zapomnieć o tym trakcie prowadzenia rozliczeń. Aby uniknąć nieporozumień,  warto zdać się na systemy, które w zautomatyzowany sposób rozliczają czas pracy pracowników i dbają o to, by prawa pracownicze nie były naruszane, a wynagrodzenie za pracę było właściwie naliczane.