Jak długi może być bezpłatny urlop?

Urlop bezpłatny, jako jedno z uprawnień pracowniczych, może nastręczać pewnych wątpliwości co do warunków, na jakich przysługuje. W tym miejscu  pochylimy się nad konkretnymi zagadnieniami, które nasuwają się w związku z tą instytucją. W pierwszej kolejności warto poruszyć kwestię często pojawiającego się pytania - ile trwa urlop bezpłatny? Odpowiedź, jak to zwykle bywa w przypadku regulacji prawnych, brzmi - to zależy. Tym razem jednak nie jest to powód do konsternacji; ramy czasowe dla urlopu bezpłatnego kształtują się bowiem odmiennie w zależności od treści wniosku pracownika. To on wskazuje na konkretny okres, w którym chciałby skorzystać z urlopu, a Kodeks Pracy nie ogranicza go w tym zakresie. Decydujące w tym przypadku są wyłącznie jego potrzeby. 

Wniosek ma jednak to do siebie, że może zostać uwzględniony lub też nie. Warto więc kierować się przy jego formułowaniu racjonalnymi przesłankami i argumentami (choć formalnie nie ma takiego obowiązku). Innym ograniczeniem jest to przewidziane przez art. 174 § 3 Kodeksu Pracy, a jest nim prawo do zastrzeżenia możliwości odwołania pracownika z urlopu z ważnych przyczyn, jeżeli ten trwa dłużej niż 3 miesiące. Co więcej, wspomniane już względy racjonalności przy podejmowaniu decyzji o czasie przebywania na urlopie bezpłatnym aktualizują się w związku z kwestią finansów. Już bowiem sama nazwa urlopu wskazuje na okoliczność, iż za czas jego trwania pracownikowi nie przysługuje wynagrodzenie. Co więcej, to ile trwa urlop bezpłatny, przekłada się bezpośrednio na wymiar przysługujących pracownikowi dni wolnych od pracy.

Może się zdarzyć również tak, że urlop bezpłatny zostaje udzielony w związku z zawartym między pracodawcami porozumieniem. Wówczas to jego treść będzie decydowała o okresie jego trwania, o czym więcej w dalszej części artykułu.

Przy okazji omawiania tematyki czasu trwania urlopów bezpłatnych, warto również pochylić się nad sposobem uregulowania tej kwestii w odniesieniu do zawodu nauczyciela. To, ile może trwać urlop bezpłatny nauczyciela, zależy bowiem od okoliczności, takich jak cel udania się na urlop bezpłatny czy też wymiar czasu pracy. Może zdarzyć się, że urlop wiąże się z zajęciem przez nauczyciela określonego stanowiska (np. kuratora oświaty, pracownika CKE, OKE itp.); wówczas to okres pełnienia nowej funkcji determinuje to, ile może trwać urlop bezpłatny (art. 17 ust. 2 albo ust. 2a Karty Nauczyciela). Art. 68. ust. 1. tej samej ustawy wskazuje też, że nauczyciel zatrudniony w pełnym wymiarze zajęć ma prawo do urlopu bezpłatnego, który musi być jednak odpowiednio umotywowany ważnymi przyczynami; to właśnie one warunkują czas trwania urlopu bezpłatnego. Co więcej, zgody na ów urlop udzielić można jedynie, jeżeli nie spowoduje to zakłócenia toku pracy szkoły. W końcu, nauczyciele niespełniający przesłanek wskazanych w powyższych regulacjach mogą ubiegać się o urlop bezpłatny na ogólnych, przewidzianych w Kodeksie Pracy zasadach - również w zakresie czasu trwania urlopu. 

Kiedy można wziąć urlop bezpłatny?

Każdy z urlopów pracowniczych przysługuje w odmiennych okolicznościach. Te istotne z punktu widzenia urlopu bezpłatnego uregulowano w art. 174. i 174a. Kodeksu Pracy. Ten pierwszy stanowi, iż na pisemny wniosek pracownika pracodawca może udzielić mu urlopu bezpłatnego, poczas gdy drugi objaśnia, że za zgodą pracownika, wyrażoną na piśmie, pracodawca może udzielić pracownikowi urlopu bezpłatnego w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy przez okres ustalony w zawartym w tej sprawie porozumieniu między pracodawcami.

Z przywołanych regulacji wynika, że urlop bezpłatny wymaga każdorazowo osiągnięcia konsensusu między pracodawcą a pracownikiem - niezależnie od tego, kto wychodzi z inicjatywą. Współpracę tę znacznie ułatwiają dedykowane programy, z których pomocą można usystematyzować obieg wniosków w firmie. Nie istnieją przy tym ograniczenia w zakresie terminu wysłania na urlop czy też kolejności przebywania na urlopie bezpłatnym względem pozostałych jego rodzajów. W szczególności nie ma konieczności wykorzystania urlopu wypoczynkowego przed udaniem się na ten bezpłatny. O urlop bezpłatny wnioskować mogą również pracownicy młodociani.

Czy jest możliwe zwolnienie z pracy w czasie bezpłatnego urlopu?

Zgodnie z art. 41. Kodeksu Pracy pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę w czasie urlopu pracownika, a także w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy, jeżeli nie upłynął jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. Regulacja ta odnosi się bezpośrednio do urlopu bezpłatnego, w wyrazie zasady ochrony trwałości stosunku pracy. Od każdej zasady istnieją jednak wyjątki i tak też jest w tym przypadku. 

Trwający co najmniej 3 miesiące urlop bezpłatny nie stoi bowiem na przeszkodzie zwolnieniu pracownika w sytuacji, gdy zakład ogłasza upadłość lub podlega likwidacji. Innym powodem zwolnienia, niezależnie od tego, ile dni trwa urlop bezpłatny, jest przewinienie dyscyplinarne pracownika, który dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych. Istnieje również możliwość wypowiedzenia przez pracownika stosunku pracy w czasie odbywania urlopu bezpłatnego, jak i rozwiązania umowy za obopólnym porozumieniem stron. 

Czy bezpłatny urlop jest zależny od stażu pracy?

O ile o urlop bezpłatny można ubiegać się niezależnie od posiadanego stażu pracy, o tyle staż pracy zależy w znacznej mierze od tego, ile trwa urlop bezpłatny i jak często jest wykorzystywany. O ile bowiem mowa o urlopie, o który wnioskował sam pracownik, nie jest on wliczany do okresu jego pracy; w sytuacji zaś, gdy celem udania się na urlop bezpłatny było wykonywanie pracy u innego pracodawcy, na podstawie uprzednio zawartego porozumienia, okres urlopu bezpłatnego podlega już zaliczeniu. Tym samym wpływa on na uprawnienia pracownicze przysługujące u pierwotnego pracodawcy. 

Jakie dodatkowe dokumenty są potrzebne przy urlopie bezpłatnym?

Aby móc ubiegać się o urlop bezpłatny, należy złożyć odpowiedni, pisemny wniosek w dziale kadr lub u pracodawcy. Prawo nie przewiduje konieczności jego uzasadniania, jednak, biorąc pod uwagę okoliczność, że to pracodawca ostatecznie decyduje o jego pozytywnym rozpatrzeniu, warto zdecydować się na przedstawienie racji, które stoją za podjęciem tego kroku. Jeżeli konkretna sytuacja tego nie wymaga albo też chęć zachowania dyskrecji co do własnych pobudek wysuwa się na pierwszy plan, wystarczy zawrzeć we wniosku informację odnośnie do planowanego okresu urlopu, wskazać podstawę prawną i opatrzyć go własnoręcznym podpisem.