Autorskie prawa majątkowe a autorskie prawa osobiste – różnice

Każdy z nas, mimo że nie wszyscy zdajemy sobie z tego sprawę, wytworzył w swoim życiu coś, co jest objęte prawami autorskimi. Mowa tutaj na przykład o zdjęciu, filmie, tekście i wielu innych dziełach, które są chronione na podstawie przepisów. Prawa autorskie nie dotyczą więc - jak niektórzy sądzą - wyłącznie sfery zawodowej, ale także prywatnej. Z tego powodu warto poznać szczegóły dotyczące tych prawa, a także tego, jak je chronić.

Czym są autorskie prawa osobiste?

Autorskie prawa osobiste to bardzo złożone pojęcie, dlatego powstał osobny akt prawny, który reguluje te kwestie - ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Zgodnie z przyjętą ogólną definicją jako prawa autorskie osobiste należy traktować zespół praw, które przysługują twórcy względem własnego utworu. W bardziej abstrakcyjnym ujęciu dotyczą więc one swego rodzaju “intelektualnego” związku twórcy z utworem i chronią jego prawa względem niego. Prawa osobiste są trwałe, bezterminowe, nieograniczone, a przede wszystkim niezbywalne. Oznacza to, że wspomniana już więź autora z jego dziełem nie jest ograniczona w czasie, przestrzeni, a także sam twórca nie może się tego prawa wyzbyć.

Prawa autorskie osobiste - kiedy zostają naruszone?

W przepisach ustawowych znajdziemy otwarty katalog przykładów związanych z autorskim prawem osobistym. Czytamy tam m.in., że chronią one nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do: autorstwa utworu; oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo; nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania; decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności; jak i nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. W praktyce więc naruszeniem osobistego prawa autorskiego może być wykorzystanie utworu przez inny podmiot i niewskazanie, kto jest twórcą. Prawa te nie mają więc związku z tym, czy autor otrzymał za swój utwór gratyfikację, ponieważ nawet wówczas, gdy go sprzedał, zachowuje do niego prawa osobiste.

Czym są autorskie prawa majątkowe?

Z zupełnie innej perspektywy należy patrzeć na prawa autorskie majątkowe, które mają ścisły związek z ekonomicznymi uprawnieniami związanymi z utworem. Autorskie prawa majątkowe mają podobną strukturę do rzeczowego prawa własności i można powiedzieć, że są takim jego odpowiednikiem na gruncie własności intelektualnej. Zgodnie z przyjętą powszechnie definicją, majątkowe prawa autorskie to zespół uprawnień, które przysługują twórcy utworu, w szczególności w kwestiach ekonomicznych. Zgodnie z artykułem 17 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.

Czy istnieje zbywalność autorskich praw majątkowych?

Twórca może dysponować swoim dziełem w pełni swobodnie, a więc rozpowszechniać go na wskazanych przez siebie zasadach. W przepisach czytamy ponadto, że jeśli ustawa nie stanowi inaczej: autorskie prawa majątkowe mogą przejść na inne osoby w drodze dziedziczenia lub na podstawie umowy oraz nabywca autorskich praw majątkowych może przenieść je na inne osoby, chyba że umowa stanowi inaczej. Jeśli więc autor utworu go sprzedał, tak naprawdę traci kontrolę nad dalszą eksploatacją dzieła, chyba że umowa ogranicza nabywcę w tym obszarze.

Prawa osobiste a majątkowe - jaka jest zależność?

Swoboda kształtowania treści umów między danymi podmiotami w prawie cywilnym przenosi się także na płaszczyznę praw autorskich. Bardzo często bowiem twórca zgadza się w umowie na to, aby nabywca nie wykonywał wobec niego praw osobistych. Aby miało to jednak skutki prawne konieczne jest konkretne wskazanie tego w umowie i określenie szczegółowych zasad z tym związanych. Autor utworu nie może wówczas wysuwać względem drugiej strony roszczeń z tytułu łamania jego praw osobistych. Z uwagi na to, że na gruncie prawnym nie jest to równoznaczne ze zrzeczeniem się tego prawa, twórca może w umowie zastrzec, że nabywca nie ma prawa do ingerencji w kształt utworu.

Jaki jest czas ochrony w przypadku autorskich praw majątkowych?

Co istotne, prawo autorskie majątkowe jest skuteczne względem wszystkich. Oznacza to, że twórca utworu może zarówno wysuwać żądanie przestrzegania jego uprawnień, jak i domagać się od osób, które prawo to naruszają odpowiedniej rekompensaty. Często pojawia się pytanie, czy autorskie prawo majątkowe są ograniczone w czasie? Jak się okazuje - tak, ale gasną one dopiero po upływie 70 lat od zaistnienia jednego z określonych w ustawie zdarzeń. Chodzi przede wszystkim o śmierć twórcy albo przypadki, gdy autor nie jest znany - wówczas termin liczy się od daty pierwszego rozpowszechnienia dzieła.