Plagiat – czym jest i kiedy możemy się na niego powołać?

Plagiat - czym jest?

Słowo plagiat pochodzi z języka łacińskiego plagium i oznacza kradzież, często jest on nazywany również kradzieżą intelektualną. Co więcej, jest to pojęcie z zakresu prawa autorskiego, które oznacza skopiowanie całości lub części utworu oraz przypisanie sobie prawa do jego autorstwa. Plagiat niestety nie doczekała się dotąd legalnej definicji, nie pojawia się nawet w ustawie z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim oraz prawach pokrewnych. W nauce prawa i orzecznictwie podano wiele opcji, aby właściwie określić, czym jest plagiat.

Plagiatem może być: utwór muzyczny, obraz, wiersz, grafika, fotografia, gra komputerowa, praca magisterska lub doktorska oraz publikacja naukowa. Niestety w Polsce istnieje czarny rynek, na którym można kupić pracę naukową pisaną na zamówienie, również przez pracowników uczelni wyższych, bardzo często wręcz powielając wcześniej napisane prace. Dla uczelni wyższych to obecnie prawdziwa plaga, dlatego też rząd umożliwił dofinansowanie na zakup specjalnych programów antyplagiatowych do sprawdzania prac magisterskich, licencjackich oraz rozpraw doktorskich.

Dzięki tym programom możliwe jest precyzyjne analizowanie prac studentów, pod kątem ich oryginalności. Obecnie w Polsce dostępnych jest kilka programów są to na przykład: Plagiat.pl, Genuino, Otwarty System Antyplagiatowy (OSA) oraz Podkarpacka Platforma Antyplagiatowa (PPA). Za pomocą takiego programu można sprawdzić całość pracy oraz wykryć znaczne podobieństwa na przykład w bibliografii.

Warto wiedzieć, że stosowanie podobnych wyrazów w swojej pracy nie jest plagiatem. Nie można zabronić nikomu używania określonych wyrazów, zwrotów czy zabiegów stylistycznych. Plagiatem nie jest również ciąg dalszy utworu, które już powstało. Stworzenie następnej części lub kontynuacji pracy, która już powstała i przedstawia dalsze dzieje bohaterów czy wydarzeń nie jest plagiatem. Aby nie był to plagiat, warto pilnować, aby w treści nie nawiązywać szczegółowo do wcześniejszej akcji czy bohaterów utworu.

Jakie wyróżniamy rodzaje plagiatu?

Wyróżnia się plagiaty ukryte oraz jawne, ze względu na sposób, w jaki została wykorzystana cudza praca.

Plagiat jawny

Plagiat jawny to podpisanie swoim pseudonimem lub imieniem i nazwiskiem niezmienionego cudzego całego lub fragmentu utworu. Plagiator podaje się za autora i nie wnosi żadnego własnego wkładu w ostateczną postać pracy, utworu lub dzieła.

Plagiat jawny może mieć również postać:

• plagiatu całościowego, czyli całkowite przywłaszczenie utworu/ dzieła/ pracy
• plagiatu częściowego, który obejmuje przywłaszczenie części cudzego utworu
• plagiatu cytatowego, czyli przedstawianie jako własnych elementów cudzego utworu

Plagiat ukryty

Plagiat ukryty to reprodukcja cudzej pracy z zachowaniem najważniejszych fragmentów w bardziej lub mniej przekształconej formie, przy niepodaniu źródła oraz autora pracy.

Plagiat ukryty może mieć formę:

• plagiat informacyjny, czyli stworzenie własnej pracy poprzez wykorzystanie niechronionej przez prawo autorskie informacji
• plagiat inkorporacyjny, polega na dodaniu do własnej pracy cytatów z utworów innych autorów, bez wyszczególnienia nazwiska autora, źródła oraz bez oznaczenia ich cudzysłowem
• plagiat redakcyjny, czyli scalenie w jedno kilku prac jednego lub większej ilości autorów, bez podania ich imienia i nazwiska
• plagiat współautorski, polega na scaleniu własnych oraz cudzych fragmentów autorskich, co więcej, nie pozwala on na wyodrębnienie fragmentów przywłaszczonych z innych prac
• plagiat adaptacyjny, to przeniesienie cudzego dzieła na inną technikę artystyczną. Polega to na przykład na opracowaniu twórczym książki cudzego autorstwa i przedstawienia jej w innej postaci, przykładowo filmu lub serialu, bez zgody autora.

Oprócz plagiatu jawnego oraz ukrytego, występuje również tak zwany autoplagiat. Polega on na skopiowaniu własnej wcześniejszej pracy, utworu lub dzieła, w celu fałszywego poszerzenia swojej dotychczasowej twórczości. Antyplagiat nie jest zbyt etycznym działaniem.

Jakie są konsekwencje plagiatu?

Autor skradzionej pracy intelektualnej może domagać się opublikowania publicznych przeprosin, wycofania plagiatu oraz dużej rekompensaty finansowej. Warto wiedzieć, że za plagiat możemy zostać pociągnięci do odpowiedzialności karnej. Jeśli natomiast student zostanie złapany na próbie popełnienia plagiatu, może zostać skreślony z listy studentów oraz może stracić zdobyty w ten sposób tytuł naukowy.

Każdy, kto dopuści się przywłaszczenia sobie całego lub części utworu lub wprowadza w błąd co do autorstwa, zgodnie z Artykułem 115 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2019 r. poz. 1231) podlega karze ograniczenia wolności, grzywnie oraz karze pozbawienia wolności do lat trzech. Wyrok oczywiście zależy od skali ściągniętego tekstu, czyli ile procent utworu skopiowano oraz od strat, jakie zostały poniesione przez autora splagiatowanej pracy. Warto wiedzieć, że przedawnienie następuje po pięciu latach od dnia popełnienia przestępstwa plagiatu.

Przykłady plagiatu – na co należy zwrócić uwagę?

Przykładów plagiatu na przestrzeni lat było sporo. Jednym z takich przykładów plagiatorów jest firma "Majestic Studios”, która w 2008 roku wydała grę pod tytułem: "Limbo of the Lost”. Gra powstawała w ciągu kilkunastu lat, następnie okazało się, że jest to plagiat. Znaleziono postaci, miejsca akcji oraz przedmioty z innych gier, na przykład z gier: Diablo, Painkiller, Oblivion, Morrowind, Thief 3, Unreal, Crysis czy Return to Castle Wolfenstein. Gra ta wywołała ogromny skandal i została całkowicie wycofana ze sprzedaży.

Kolejnym przykładem plagiatu XXI wieku, tym razem muzycznego jest piosenka "Blurred Lines". Sąd w 2015 roku, w Los Angeles uznał roszczenia spadkobierców Marvina Gaye’a, uznając tym samym, utwór "Blurred Lines" za plagiat "Got to Give It Up".

Następnym znanym plagiatem był utwór Madonny "Frozen" z albumu Ray of Light. Belgijski sąd uznał roszczenia kompozytora Salvatore Acquaviva, który dostrzegł wiele podobieństw z jego utworem "Ma Vie Fout L’camp". Dlatego, też sąd zakazał dalszej emisji utworu Madonny w radiu i w telewizji oraz zabronił sprzedaży singla na terenie Belgii. Natomiast kilka lat temu utwór ten wrócił na listy przebojów.

Podsumowując, czerpanie wiedzy i inspiracji z dotychczasowych prac czy dzieł jest dozwolone, jednak bezwarunkowo należy pamiętać o autorze, ponieważ wykrycie plagiatu jest nieprzyjemne oraz bardzo kosztowne.