Plagiat – czym jest i kiedy możemy się na niego powołać?

Plagiat - czym jest?

Słowo „plagiat” pochodzi z języka łacińskiego plagium i oznacza kradzież, szczególnie w kontekście intelektualnym. Plagiat jest pojęciem z zakresu prawa autorskiego, które odnosi się do skopiowania całości lub części utworu i przypisania sobie prawa do jego autorstwa. Chociaż w polskim prawie plagiat nie ma jednoznacznej definicji, to w praktyce oznacza przywłaszczenie cudzej pracy bez zgody autora.

W Polsce pojęcie plagiatu nie zostało wprost zdefiniowane w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 roku. Jednakże, na podstawie orzecznictwa i doktryny prawa, plagiatem uznaje się każde naruszenie praw autorskich polegające na przywłaszczeniu sobie cudzej twórczości.

Plagiatem może być: utwór muzyczny, obraz, wiersz, grafika, fotografia, gra komputerowa, praca naukowa (np. magisterska czy doktorska), publikacja naukowa itp. W Polsce niestety funkcjonuje czarny rynek, na którym można kupić prace naukowe na zamówienie, co stwarza poważne wyzwanie, szczególnie dla uczelni wyższych. W odpowiedzi na ten problem, rząd zdecydował się na dofinansowanie uczelni na zakup specjalistycznych programów antyplagiatowych, które pozwalają na precyzyjne sprawdzanie prac studentów pod kątem oryginalności.

Obecnie w Polsce dostępnych jest kilka popularnych narzędzi antyplagiatowych, takich jak: Plagiat.pl, Genuino, Otwarty System Antyplagiatowy (OSA) oraz Podkarpacka Platforma Antyplagiatowa (PPA). Programy te umożliwiają wykrywanie podobieństw, zarówno w treści, jak i w bibliografii.

Warto zauważyć, że samo użycie podobnych wyrazów w pracy nie stanowi plagiatu. Z kolei stworzenie kontynuacji utworu (np. filmu czy książki) nie jest plagiatem, pod warunkiem, że twórca nie nawiązuje bezpośrednio do wcześniejszej akcji, bohaterów lub fabuły.

Jakie wyróżniamy rodzaje plagiatu?

Plagiat dzieli się na różne typy, w zależności od sposobu wykorzystania cudzej pracy. Do najczęściej wyróżnianych należą:

Plagiat jawny

Plagiat jawny polega na podpisaniu się cudzym utworem jako własnym, bez jakiejkolwiek modyfikacji. Może przyjmować różne formy:

• Plagiat całościowy – całkowite przywłaszczenie cudzej pracy.
• Plagiat częściowy – przywłaszczenie części utworu.
• Plagiat cytatowy – przedstawianie fragmentów cudzego utworu jako własnych.

Plagiat ukryty

Plagiat ukryty dotyczy przekształcenia cudzej pracy w sposób, który nie ujawnia jej pochodzenia. Obejmuje to takie formy, jak:

• Plagiat informacyjny – stworzenie pracy na bazie niechronionych przez prawo autorskie informacji.
• Plagiat inkorporacyjny – dodanie cytatów do własnej pracy bez wskazania źródła i autora.
• Plagiat redakcyjny – scalanie fragmentów różnych prac bez podania autorów.
• Plagiat współautorski – tworzenie pracy na bazie cudzych fragmentów, ale bez ich wyodrębnienia.
• Plagiat adaptacyjny – przeniesienie cudzej twórczości na inną technikę artystyczną (np. przekształcenie książki w film bez zgody autora).

Autoplagiat

Autoplagiat polega na ponownym wykorzystaniu własnych wcześniejszych prac, często w celu fałszywego poszerzenia swojej twórczości. Choć technicznie nie jest to naruszenie prawa autorskiego, jest to działanie nieetyczne.

Konsekwencje plagiatu

W wyniku plagiatu autor skradzionego utworu może domagać się publicznych przeprosin, wycofania plagiatu, a także odszkodowania. W Polsce plagiat może pociągnąć za sobą konsekwencje zarówno cywilne, jak i karne.

Na mocy artykułu 115 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 roku, osoba, która dopuści się plagiatu, może zostać ukarana grzywną, ograniczeniem wolności lub nawet karą pozbawienia wolności do trzech lat. Kara zależy od skali przywłaszczenia utworu oraz od strat poniesionych przez autora. Warto dodać, że przedawnienie przestępstwa plagiatu następuje po pięciu latach.

Zmiany w prawie autorskim z 2024 roku

W 2024 roku wprowadzono nowelizację ustawy o prawie autorskim, która zmienia sposób egzekwowania praw twórców, szczególnie w kontekście nowych technologii, takich jak generatywna sztuczna inteligencja (AI). Zgodnie z nowymi przepisami, twórcy mogą wyłączyć swoje utwory z analizy przez AI, choć nadal nie wprowadzono pełnych zabezpieczeń przed ich nadmiernym wykorzystaniem przez generatywne algorytmy. Te zmiany mają na celu ułatwienie twórcom monitorowania wykorzystania ich dzieł i zapobieganie nieuczciwemu korzystaniu z ich pracy.

Przykłady plagiatu

Przykłady plagiatu były obecne na przestrzeni lat w różnych dziedzinach. W 2008 roku firma Majestic Studios wydała grę "Limbo of the Lost", która okazała się być plagiatem, zawierając fragmenty z innych gier, takich jak Diablo, Oblivion, Crysis czy Unreal. Gra została wycofana ze sprzedaży po ujawnieniu skandalu.

Innym przykładem plagiatu jest piosenka "Blurred Lines", która w 2015 roku została uznana za plagiat utworu Got to Give It Up Marvina Gaye'a. Sądy uznały roszczenia spadkobierców Gaye’a i nakazały wypłatę odszkodowania.

Z kolei w przypadku utworu Madonny Frozen belgijski sąd uznał podobieństwa z kompozycją Ma Vie Fout L’camp Salvatore’a Acquavivy, zakazując jego emisji w Belgii.

Podsumowanie

Czerpanie wiedzy i inspiracji z istniejących dzieł jest dozwolone, ale zawsze należy pamiętać o prawie autora do jego twórczości. Plagiat jest nie tylko nieetyczny, ale może prowadzić do poważnych konsekwencji prawnych i finansowych.