W ostatnim czasie coraz więcej mówi się na temat sygnalistów. Jest to stosunkowo nowe pojęcie w polskiej terminologii, stąd też wymaga szerszego omówienia. W kontekście zmieniających się przepisów prawa, warto wiedzieć, kim jest sygnalista i jak może działać w zakładzie pracy. Zadaniem sygnalistów jest baczna obserwacja środowiska zawodowego i zgłaszanie ewentualnych nieprawidłowości, do właściwych instytucji. Rola sygnalistów może więc pomóc w eliminacji różnego rodzaju problemów i naruszeń w wielu przedsiębiorstwach.

Sygnalista – kto to?

Zastanawiając się nad tym, kim jest sygnalista i jaka jest jego funkcja, warto przyjrzeć się etymologii tego pojęcia. Odpowiedzi na pytanie sygnalista – kto to, należy szukać w języku angielskim. Nazwa pochodzi od słowa „whistleblower” czyli informator. To tłumaczenie w dużej mierze oddaje zadania sygnalisty, którego rolą jest informowanie odpowiednich organów o różnego rodzaju naruszeniach. Najczęściej chodzi o naruszenia przepisów wewnętrznych bądź zasad etyki, ale zdarzają się również zgłoszenia dotyczące poważniejszych wykroczeń. Co ważne, sygnaliści nie ponoszą odpowiedzialności prawnej za identyfikację nieprawidłowości, zachodzących w zakładzie pracy.

Po zauważeniu problemów w organizacji, sygnaliści zgłaszają je bezpośredniemu przełożonemu. W niektórych firmach działają także rady pracowników, z którymi także można skonsultować zaobserwowane naruszenia. Jeśli te instytucje nie podejmą kroków w celu rozwiązania kłopotów, sygnalista ma prawo zgłosić naruszenia do wyższej instancji, jaką są organy ścigania. Musi on jednak posiadać dowody, które potwierdzą problemy w organizacji. Do takich problemów zalicza się np. dyskryminacja płciowa w pracy. To bardzo poważna nieprawidłowość, do której dochodzi w niektórych przedsiębiorstwach. Sygnaliści pełnią bardzo ważną rolę w walce z tego typu naruszeniami. Ich działanie nie może być jednak poparte chęcią zemsty czy złośliwością, ale mieć na celu wyeliminowanie takich problemów w przyszłości. Sygnalistą może być nie tylko pracownik danej organizacji, ale również jej klient bądź inna osoba, która zauważy nieprawidłowości.

Sygnalista – jaką rolę ma pełnić w zakładzie pracy?

Sygnaliści to osoby, które obserwują i zgłaszają różnego rodzaju problemy, do których dochodzi w organizacji. Mogą to robić zarówno na poziomie firmy, jak i poza nią. W pierwszym przypadku sygnalista zgłasza naruszenia np. do przełożonego, rady nadzorczej, doradcy etycznego lub audytora wewnętrznego. Drugą opcją jest natomiast zgłoszenie naruszeń organom kontroli, nadzoru, ścigania lub opinii publicznej za pośrednictwem mediów. Sygnalistami najczęściej są pracownicy danej firmy. To właśnie oni wiedzą najwięcej o funkcjonowaniu danego podmiotu. Widzą nieprawidłowości i potrafią wykrywać nadużycia. Te mogą dotyczyć np. zamówień publicznych, kwestii finansowych i podatkowych, ochrony konsumentów oraz wielu innych aspektów. Do nadużyć często dochodzi także w zakresie wewnętrznych regulacji przedsiębiorstwa, które może nie przestrzegać obowiązujących przepisów kodeksu pracy.

Do łamania przepisów może dochodzić np. w trakcie offboardingu pracownika. W wielu przedsiębiorstwach nagminnie stosuje się metodę ustnych zwolnień pracowników, bez przedstawienia im stosownych dokumentów. Takie zwolnienia są skuteczne jedynie w obecności świadków i mimo wszystko wymagają przygotowania pisemnego wypowiedzenia. Innym problemem może być dyskryminacja w zakresie tworzenia grafików pracy. Warto wiedzieć, że zgłaszając problem, sygnalista nie ponosi odpowiedzialności za naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa czy naruszenie obowiązku poufności. Nie mogą być wobec niego stosowane również działania odwetowe, takie jak np. degradacja, przymusowy urlop czy zawieszenie lub zwolnienie. Sygnaliści są chronieni specjalną dyrektywą, dzięki której zgłaszając naruszenia mogą czuć się stosunkowo bezpieczni.

Ustawa o sygnalistach – kiedy wchodzi?

W Sejmie opracowywana jest ustawa o sygnalistach – kiedy wchodzi ona w życie? Na ten moment nie można udzielić jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. Pod koniec zeszłego roku, kiedy zajęto się przygotowaniem projektu ustawy o ochronie sygnalistów, w trakcie prowadzonych konsultacji publicznych zgłoszono wiele uwag. W związku z tym prace nad ustawą wciąż się przedłużają. Tymczasem od 17 grudnia 2021 roku obowiązuje dyrektywa Parlamentu Europejskiego, której zadaniem jest ochrona osób zgłaszających nadużycia. Wynikające z niej przepisy objęły w pierwszej kolejności podmioty działające w sektorze publicznym. Następnie dyrektywa zaczęła obowiązywać w miejscach zatrudniających przynajmniej 250 pracowników oraz w instytucjach finansowych, niezależnie od liczby zatrudnianych osób.

Do końca 2023 roku dyrektywa obejmie także mniejsze firmy, które zatrudniają mniej niż 50 osób. Kontrolę liczby pracowników oraz czas ich pracy można łatwo prowadzić i regulować z pomocą listy obecności pracownika. Polski rząd wciąż pracuje nad wdrożeniem tej unijnej dyrektywy do polskiego porządku prawnego. Sygnalista – ustawa ma chronić go przed działaniami odwetowymi ze strony pracodawcy lub organizacji publicznej, w której wykrył on naruszenia. Dopiero wprowadzenie odpowiednich przepisów sprawi, że coraz więcej osób zacznie zgłaszać nieprawidłowości, a to przyczyni się do poprawy sytuacji w wielu przedsiębiorstwach. Ustawa o sygnalistach – kogo dotyczy? Odpowiedź brzmi: zarówno pracodawców prywatnych, jak i publicznych. Warto zaznaczyć również, że nieprawidłowości będzie mógł zgłosić nie tylko pracownik, ale nawet kandydat do pracy lub zleceniobiorca, który będzie miał wiedzę o naruszeniach prawa w danej instytucji.

Dyrektywa o ochronie sygnalistów – co wnosi?

Dyrektywa o ochronie sygnalistów wnosi wiele pozytywnych aspektów w zakresie chronienia osób zgłaszających nadużycia. Ta dyrektywa reguluje ochronę każdego, kto zdecyduje się na zgłoszenie nieprawidłowości zaobserwowanych w danej organizacji. Co ważne, dokument określa kanały, za pomocą których będzie można zgłaszać nadużycia do odpowiednich organów. Możliwości jest kilka. Jedną z nich jest bezpośrednie poinformowanie pracodawcy, co nazywa się zgłoszeniem wewnętrznym. Kolejnym sposobem jest dokonanie zgłoszenia zewnętrznego. W tym wypadku informacje o naruszeniu kieruje się do organów publicznych. Może to być np. Rzecznik Praw Obywatelskich.


Ostatnią z metod jest tzw. ujawnienie publiczne. Tego typu zgłoszenia można dokonać za pomocą mediów, np. za pośrednictwem popularnych serwisów społecznościowych. W tym wypadku zgłoszenie nadużycia jest kierowane do nieoznaczonej grupy odbiorców, przez co ten rodzaj zgłoszenia jest traktowany jako ostateczność. W Polsce wciąż trwa proces legislacyjny. Jest on możliwy przez pewne zapisy z unijnej dyrektywy, które mówią o tym, że państwa członkowskie mogą same określać wyższy poziom ochrony sygnalistów. Prawo krajowe musi zostać także dopasowane do systemu dokonywania zgłoszeń nieprawidłowości. Niewątpliwie ochrona sygnalistów jest dyrektywą, która poprawi standard pracy w wielu przedsiębiorstwach, zarówno w sektorze prywatnym, jak i publicznym.