Jak wyrobić książeczkę sanepidowską – praktyczne wskazówki

Obowiązek posiadania książeczki sanepidowskiej w odniesieniu do wykonywania niektórych prac został zniesiony w 2012 roku. Niezbędne jest jednak posiadanie orzeczenia lekarskiego, wydanego na podstawie wyników badań sanitarno-epidemiologicznych, które potwierdza brak przeciwskazań do pracy z żywnością, wodą lub lekami.

Książeczka do celów sanitarno-epidemiologicznych – wciąż potrzebna?

Książeczkę sanepidowską, a dokładniej – książeczkę badań dla celów sanitarno-epidemiologicznych – ustanowiło Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2006 roku w sprawie badań do celów sanitarno-epidemiologicznych. Rozporządzenie określiło: rodzaje badań do wskazanych celów, w których identyfikacja zakażenia (prątkami gruźlicy, pałeczkami duru brzusznego, durami rzekomymi A, B i C, innymi pałeczkami z rodzaju Salmonella i Shigella, innymi czynnikami chorobotwórczymi) wyklucza wykonywanie prac, w trakcie których możliwe jest przeniesienie zakażenia na inne osoby (badaniom podległe są osoby, które podejmują albo wykonują takie prace oraz uczniowie i studenci, którzy kształcą się do wykonywania takich prac) oraz tryb przeprowadzenia badań (w tym: terminy, sposób dokumentacji ich wyników oraz wzory dokumentów).

Ile ważna jest książeczka sanitarno-epidemiologiczna?

Uznano, iż badanie podzielić należy na dwie części: laboratoryjną oraz lekarską, a przeprowadzić je należy przed rozpoczęciem pracy, rozpoczęciem nauki oraz przed ponownym podjęciem pracy lub nauki, po przebyciu zakażenia wyszczególnionym czynnikiem chorobotwórczym. Wzór samej książeczki wprowadzony został załącznikiem nr 2 do wspomnianego rozporządzenia. Na jej kartach znaleźć musiały się następujące informacje: data badania lekarskiego, data badania na nosicielstwo drobnoustroju chorobotwórczego, stacja sanitarno-epidemiologiczna dokonująca badania i numer karty badania, określenie ewentualnych przeciwskazań do pracy oraz ich charakteru (trwałość, okresowość), data kolejnego badania, podpis lekarza, uwagi i adnotacje.

Nie książeczka, a orzeczenie

W kolejnym akcie prawnym, czyli Ustawie z dnia 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, książeczka sanepidowska nie jest już jednak wspomniana. Do wykonywania poszczególnych prac w dalszym ciągu wymagane są badania do celów sanitarno-epidemiologicznych, ale ich wyniki powinny wchodzić w skład już nie książeczki, ale orzeczenia lekarskiego, określającego zdolność do pracy. Obecnie w ogłoszeniach o pracę znaleźć powinien się więc wymóg posiadania stosownego orzeczenia wydanego przez lekarza, a nie książeczki sanepidowskiej. To sformułowanie jest jednak w dalszym ciągu powszechnie używane.

Badania sanitarno-epidemiologiczne: kogo obowiązują?

Badania sanitarno-epidemiologiczne muszą zostać wykonane obowiązkowo w stosunku do: podejrzanych o zakażenie lub chorobę zakaźną; noworodków, niemowląt i kobiet w ciąży, podejrzanych o zakażenie lub chorobę zakaźną, która może się szerzyć z matki na płód lub dziecko; nosicieli, ozdrowieńców oraz osób, które były narażone na zakażenie poprzez styczność z osobami zakażonymi, chorymi lub materiałem zakaźnym; uczniów, studentów i doktorantów, którzy kształcą się do wykonywania prac, w trakcie których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby, a także osób podejmujących lub wykonujących prace, przy których wykonywaniu istnieje możliwość przetransferowania zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby.

Badania sanitarno-epidemiologiczne i ich wpływ na możliwość pracy

Zgodnie natomiast z art. 59. 2. Ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 roku o bezpieczeństwie żywności i żywienia: „Osoba pracująca w styczności z żywnością powinna uzyskać określone przepisami o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi orzeczenie lekarskie do celów sanitarno-epidemiologicznych o braku przeciwskazań do wykonywania prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby”. Co ważne, kopie orzeczenia i dokumentacji muszą znajdować się w miejscu, w których osoba wykonuje tę pracę.

Aktualne badania powinny więc posiadać osoby, które pracują na stanowiskach związanych z żywnością: w zakładach produkcyjnych, w miejscach sprzedaży artykułów spożywczych, w gastronomii (restauracje, bary), czyli wszystkie osoby, mające styczność z wytwarzaniem, pakowaniem, dystrybucją lub przechowywaniem żywności i wody przeznaczonej do spożycia, które nie są opakowane, a także przygotowywaniem i wydawaniem posiłków, wody czy leków, także zmywaniem naczyń i pojemników, które są przystosowane do przechowywania żywności, wody lub leków.

Wymóg ten obowiązuje również pracowników szpitali (kadry lekarskiej, pielęgniarek, osób zajmujących się dystrybucją posiłków) oraz studentów, stażystów i praktykantów. Książeczkę powinny posiadać także te osoby, które pracują z dziećmi do 6. roku życia, osoby, które zatrudnione w produkcji leków zażywanych doustnie oraz zatrudnieniu przy uzdatnianiu i dystrybucji wody pitnej.

Dodać warto, że grupy te zostały wyszczególnione przez załącznik do Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 10 lipca 2006 roku w sprawie wykazu prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby. Rozporządzenie to jednak uznawane jest za uchylone, ze względu na uchylenie jego podstawy prawnej (Ustawy z dnia 6 września 2001 roku o chorobach zakaźnych i zakażeniach). Do tej pory natomiast nie wprowadzono przepisów, które regulowałyby tę sytuację po dokonanych zmianach prawnych.

Jak wyrobić książeczkę sanepidowską?

Wyrobienie książeczki sanepidowskiej, czy aktualnie: uzyskanie stosownego orzeczenia lekarskiego, to zaledwie kilka kroków.

Badania laboratoryjne przeprowadzane są przez akredytowane laboratoria (Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Państwowej Inspekcji Sanitarnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Wojskowej Inspekcji Sanitarnej, inne podmioty, posiadające stosowne umowy z tymi organami, a także jednostki właściwe w zakresie chorób płuc i gruźlicy).

Badania lekarskie wykonywane są przez lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej lub lekarzy wykonujących zadania służby medycyny pracy. Wydawane i przekazywane przez nich orzeczenia dotyczą: zdolności do wykonywania prac, w trakcie których możliwe jest przenoszenie zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby oraz czasowych lub trwałych przeciwwskazań do wykonywania takich prac. Treść orzeczenia musi znaleźć się w karcie badań do celów sanitarno-epidemiologicznych.

Niezbędna jest zatem wizyta w Sanepidzie, gdzie pozostawić należy materiał do badania (z trzech kolejnych dni). W ten sposób wykonywane są badania na nosicielstwo pałeczek Salmonella i Shigella oraz prątków gruźlicy. Wyniki uzyskiwane są w okresie 2 do 7 dni. Z nimi należy udać się do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej lub lekarza medycyny pracy, który zlecić może wykonanie badań dodatkowych (np. krwi, moczu czy RTG klatki piersiowej).

Biorąc pod uwagę wyniki przeprowadzonych badań laboratoryjnych oraz badania lekarskiego, lekarz może wydać orzeczenie o zdolności do wykonywania pracy albo istniejących przeciwskazaniach (czasowych lub trwałych). W przypadku zaistnienia przeciwskazań, wykonywanie obowiązków nie jest możliwe. 

Ponadto lekarz, uwzględniając otrzymane wyniki badań oraz rodzaj i miejsce wykonywanej pracy, decyduje o terminie przeprowadzenia kolejnych badań. Przepisy nie regulują okresu ważności książeczki.

Pamiętać warto, że na badania osoby kształcące się do wykonywania pracy kierowane są przez dyrektorów szkół, rektorów uczelni lub osoby przez nich upoważnione. Osoby podejmujące lub wykonujące dane prace kierowane są przez pracodawców albo osoby zlecające wykonanie prac.

W przypadku osób, które kształcą się w kierunku wykonywania prac, koszty badań są finansowane na zasadach, które określone są przepisami o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (w przypadku osób ubezpieczonych) albo z budżetu państwa (jeśli badany nie posiada uprawnień z tytułu ubezpieczenia zdrowotnego). Koszty badań pracownika (lub przyszłego pracownika) ponosi pracodawca lub zlecający wykonanie prac.

Ile kosztuje wyrobienie książeczki sanepidowskiej?

Badania na nosicielstwo to koszt ok. 60-150 zł, badanie lekarskie to z kolei ok. 50-100 zł. Kolejnym kosztem mogą być badania dodatkowe. Z tej przyczyny bardzo często pracodawcy decydują się na zatrudnienie osób, które posiadają już ważne badania sanitarno-epidemiologiczne.