Praca na czarno – jakie są jej konsekwencje?

Praca na czarno – definicja

Praca na czarno jest potocznym określeniem wszystkich form nielegalnego zatrudnienia. Jest to praca nierejestrowana obejmująca wszelkie czynności zarobkowe, które są zgodne z prawem ze względu na swój charakter, ale nie zostały zgłoszone odpowiednim organom publicznym. Praca na czarno może przybierać różne formy i występować we wszystkich rodzajach sektorów gospodarki. Może to być również praca niezarejestrowana całkowicie lub jedynie częściowo. Z pracą na czarno mamy również do czynienia, gdy jakaś osoba bądź grupa osób świadczy usługi dla przedsiębiorstwa czy klienta, bez zarejestrowania tego, czyli niejako na własny rachunek. W każdym z tych przypadków ma ona charakter nielegalny. Jest to praca na czarno, a urząd skarbowy nie otrzymuje podatków, co odbija się na funkcjonowaniu całego państwa.

Praca na czarno tak naprawdę dotyczy nie tylko pracodawcy i pracownika, lecz także wszystkich obywateli państwa. Do jej najważniejszych przewinień należy: narażenie pracowników na wiele zagrożeń, utrudnienie uczciwej konkurencji i osłabienie finansów publicznych oraz ochrony socjalnej. Właśnie za to odpowiedzialna jest praca na czarno, konsekwencje natomiast ponosimy my wszyscy. Legalna praca przynosi korzyści całemu społeczeństwu: rząd otrzymuje podatki i składki na ubezpieczenie społeczne za co może sfinansować podstawowe usługi, natomiast pracownicy otrzymują potrzebną ochronę w postaci pisemnych umów o pracę i ochrony socjalnej (przysługujący urlop wypoczynkowy i chorobowy, składki emerytalne oraz bezpieczne warunki pracy), a firmy mogą konkurować na równych zasadach.

Praca na czarno – na czym polega?

Kiedy mówimy o pracy na czarno? Tego typu sytuacja ma miejsce, w przypadku braku podpisania stosownych dokumentów. Gdy między pracodawcą a pracownikiem nie ma żadnego formalnego potwierdzenia zawartej współpracy, a także kiedy pracodawca nie zgłosi tak zatrudnionego pracownika do ubezpieczenia społecznego. Wówczas formalnie nie zostaje ustalony ani rodzaj umowy, ani żadne warunki na jakich będzie przebiegała praca. W przypadku zatrudnienia bezsprzecznie i obowiązkowo musi zostać podpisana jakakolwiek umowa. Zgodnie z kodeksem pracy, pracodawca ma do wyboru trzy formy zatrudnienia: umowę o pracę, umowę zlecenie lub umowę o dzieło. Jednocześnie ma też możliwość podpisania jednego z trzech rodzajów umowy o pracę: umowę na okres próbny, umowę na czas określony i umowę na czas nieokreślony. Nie będzie to wtedy praca na czarno, gdzie zgłosić musi pracodawca następnie pracownika do ZUSu.

Złamanie prawa występuje również wówczas, gdy pracodawca powierzy bezrobotnemu jednorazowe wykonanie pracy lub wykonywanie jej w sposób cykliczny, a nie powiadomi o tym fakcie urzędu pracy. W tej sytuacji prawo łamie również bezrobotny, który podejmuje pracę zarobkową czy jakąkolwiek działalność bez powiadomienia odpowiedniego organu. Dokładnie tak samo niezgodne z prawem jest zatrudnienie cudzoziemca bez pozwolenia na pracę. To oczywiście nie koniec wymaganych obowiązków pracodawcy. Musi on bowiem swojego pracownika zgłosić do ZUS. I ma obowiązek dokonać tego w czasie do siedmiu dni od rozpoczęcia pracy, żeby było to zgodne z prawem. A co grozi za pracę na czarno dowiesz się w następnym punkcie.

Praca na czarno – co za nią grozi?

Praca nierejestrowana jest w Polsce zabroniona i może mieć wiele negatywnych konsekwencji, dotykających zarówno pracownika, jak i pracodawcę. Przyjmuje się, że każda niezgłoszona działalność zarobkowa, mająca na celu obejście koniecznych umów oraz płacenia podatków na rzecz państwa, poniesie odpowiednie skutki takiego działania. Od początku 2022 roku pracodawcy ponoszą jeszcze większe konsekwencje niezarejestrowanej pracy. Zgodnie z założeniami Polskiego ładu, kara za pracę na czarno będzie jeszcze bardziej dotkliwa. Państwowa Inspekcja Pracy stosuje obecnie bardziej wnikliwe kontrole legalności zatrudnienia oraz prawidłowości zawartych umów. Obecne przepisy mówią, że jeśli pracodawca zostanie przyłapany na zatrudnianiu pracowników na czarno lub też nie będzie ewidencjonował całości wypacanego wynagrodzenia to zostanie on ukarany. Pracodawca będzie płacił podatek od wynagrodzenia za pracę na czarno lub części wynagrodzenia wypłacanego pod stołem. Kara będzie polegała również na konieczności doliczenia przez przedsiębiorcę do swojego przychodu równowartości minimalnego wynagrodzenia za pracę i to za każdy miesiąc nielegalnego zatrudnienia. Kolejny aspekt jest taki, iż nieuczciwy pracodawca zobowiązany będzie do zapłaty w całości składek na ubezpieczenia społeczne i składki zdrowotnej od wynagrodzeń osób pracujących na czarno, jak również tych wypłacanych pod stołem. A to nie koniec konsekwencji, bowiem wypłacone wynagrodzenia oraz składki nie będą mogły zostać wliczone do kosztów uzyskania przychodu przez występnego pracodawcę. Należy pamiętać, że poza wymienionymi konsekwencjami w zakresie podatków i ubezpieczeń społecznych, pracodawcy mogą również ponosić odpowiedzialność karną lub wykroczenie skarbowe.

Jakich konsekwencji może się spodziewać pracownik pracujący na czarno?

Jak widzimy pracodawcom obecnie nie opłaca się praca na czarno, a konsekwencje dla pracownika natomiast mogą być różne i zależą od kilku czynników. Pracownikom nie grożą żadne skutki z powodu wykonywania pracy bez jakiejkolwiek umowy. Należy podkreślić, że pracownicy zgłaszający ten proceder nie poniosą konsekwencji ujawnienia pracy na czarno, ponieważ wszelkimi obciążeniami podatkowymi, jak i tymi związanymi z ubezpieczeniami społecznymi zostaną obarczeni pracodawcy. Restrykcje natomiast dotkną pracowników, którzy posiadając status bezrobotnego w momencie zatrudnienia nie powiadomią o tym urzędu pracy. Jest to obowiązek każdego bezrobotnego, który musi poinformować urząd o podjęciu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub o podjęciu własnej działalności. Musi on to zrobić w terminie do siedmiu dni. Jeśli tego nie zrobi to popełnia wykroczenie. W takim przypadku bezrobotnemu może grozić kara grzywny nie niższa niż 500 zł. Warto zaznaczyć, że bezrobotny może zostać ukarany także przez Państwową Inspekcję Pracy. Ta natomiast może wystąpić z wnioskiem do sądu o ukaranie nieuczciwego bezrobotnego grzywną od 500 zł do 5 tys. zł.

Jeśli nie podpisałeś ze swoim pracodawcą umowy to z pewnością jest to praca na czarno. Jak udowodnić ten występek? Jeśli to właśnie Ciebie dotyczy praca na czarno, gdzie zgłosić anonimowo ten proceder? W przypadku, kiedy pracodawca nie wypłacił Ci wynagrodzenia masz prawo wnieść pozew do sądu. Dowodem mogą być przede wszystkim zeznania świadków, ale również maile wiadomości SMS czy nawet zdjęcia. Nie powinieneś bać się takich działań, ponieważ godząc się na pracę niezarejestrowaną szkodzisz sam sobie. Wynika to z faktu, że taki rodzaj pracy się po prosu nie opłaca. Wówczas istnieje bowiem ogromne ryzyko zwolnienia Cię z pracy z dnia na dzień bez ważnego powodu. Nie masz też pewności co do tego, czy za swoją pracę otrzymasz wynagrodzenie. Nie przysługuje Ci ponadto urlop wypoczynkowy czy wychowawczy. To naprawdę istotne czynniki, które mogą się pojawić w pracy na czarno jako przykre jej konsekwencje.