Tachograf – urządzenie wspomagające prace kierowcy. Jak działa?

Każdy zawodowy kierowca powinien wiedzieć, co to jest tachograf i jak działa. Warto jednak zapoznać się z różnicami pomiędzy tachografami analogowymi a nowoczesnymi urządzeniami cyfrowymi. Jak się sprawdzają w praktyce? I kiedy jazda z tachografem jest obowiązkowa?

Co to jest tachograf?

Wielu początkujących kierowców, którzy otrzymali pierwszy samochód służbowy, może się zastanawiać, co to jest tachograf. Tachograf to urządzenie pomiarowe, które rejestruje w sposób analogowy lub cyfrowy całą aktywność kierowcy. W zapisach tachografu można znaleźć między innymi informacje o:

• Przejechanym dystansie;
• Chwilowej prędkości pojazdu;
• Czasie pracy kierowcy, w tym czasie spędzonym za kierownicą, na odpoczynku, czasie pełnionego dyżuru, itp.

Tachograf - w jakim celu?

Tachograf został wprowadzony na terenie Unii Europejskiej przede wszystkim w celu poprawy komfortu kierowców pracujących w branży transportowej, a także dla poprawy bezpieczeństwa na drogach publicznych. Jego stosowanie jest niezbędne, aby kierowcy oraz ich pracodawcy przestrzegali zasad nakreślonych przez Kodeks Pracy. Dotyczy to w szczególności określonego w ustawie czasu pracy kierowcy zawodowego. Prowadzący pojazd o całkowitej masie dopuszczalnej powyżej 3,5 t nie może być przemęczony ani rozkojarzony. Od jego zachowania na drodze zależy przecież bezpieczeństwo innych użytkowników ruchu. Właśnie dlatego od dawna w transporcie używane są tachografy.

Rodzaje tachografów

Zgodnie z kryterium działania, tachografy można podzielić na urządzenia analogowe oraz cyfrowe. Pierwszy rodzaj jest jeszcze spotykany w niektórych samochodach, szczególnie starszych modelach. Od 1 maja 2016 roku wszystkie nowo instalowane tachografy muszą być urządzeniami cyfrowymi. Nie ma jednak obowiązku wymiany starszego modelu na nowy typ. Ustawodawca przewidział stopniową zmianę rejestratorów funkcjonujących na rynku.

Tachograf a prawo

Z punktu widzenia prawa, tarcza tachografu analogowego lub karta tachografu cyfrowego, jak również samo urządzenie, stanowią dowód prawa. To bardzo istotne - próba uszkodzenia, zakłócenia lub bezprawnego usunięcia tachografu stanowi przestępstwo. Takie działanie podlega karze za fałszowanie, zgodnie z odpowiednimi przepisami Kodeksu Karnego.

Tachograf analogowy – jak działa?

Jak działa tachograf analogowy? Urządzenie jest wyposażone w specjalny czujnik, który dokonuje pomiarów zębów koła wzorcowego na skrzyni biegów. W czasie jazdy koło wzorcowe obraca się, a tachograf liczy zęby. Pomiar jest widoczny w oknie pomiarowym, a zapis na papierowej tarczy wykonuje rysik. Zwykle urządzenia mają przełączniki (selektory), którymi wybiera się aktualną aktywność kierowcy. W ten sposób zapisywane są również jego przerwy, postoje i inne zadania służbowe.

Tachograf analogowy tworzy taśmę z zapisem, którą nazywa się wykresówką. Dzięki wykresówkom możliwa jest dokładna analiza aktywności kierowcy. Wykonuje ją od czasu do czasu sam pracownik, jego przełożony, a w czasie kontroli funkcjonariusz ITD.

Zabezpieczenie przed manipulacją

Warunkiem poprawnego funkcjonowania każdego tachometru jest zabezpieczenie urządzenia przed dostępem osób nieupoważnionych. Producenci stosują różne metody, których celem jest uniemożliwienie manipulowania zapisem na tarczy. Do podstawowych technik należą woskowane taśmy papierowe - nie można na nich tworzyć ręcznych zapisów. Oprócz tego, tachografy analogowe mają czujnik otwierania pokrywy na wypadek, gdyby kierowca chciał przed kontrolą podmienić tarczę.

Tachograf cyfrowy – czym różni się od wersji analogowej?

Tachograf cyfrowy jest znacznie nowocześniejszą i udoskonaloną wersją urządzenia analogowego. Przejście na elektroniczny zapis danych sprawiło, że praktycznie niemożliwe stało się sfałszowanie danych zapisywanych przez tachograf - czas pracy jest tu rejestrowany na bieżąco i bardzo dokładnie.

Zamiast papierowej wykresówki i rysika, tachograf cyfrowy działa w oparciu o tachograficzną kartę chipową. Dla każdego kierowcy wydawane są imienne karty, produkowane w Polsce przez PWPW S.A. Do pamięci urządzenia mogą mieć dostęp jedynie osoby upoważnione, aby utrzymać bezpieczeństwo i wiarygodność pomiaru.

Tachograf w wersji cyfrowej dodatkowo posiada drukarkę, tak by kierowca w każdej chwili (na potrzeby własne lub żądanie organu weryfikującego) mógł stworzyć papierowy dokument z potwierdzeniem zapisanych danych.

Wewnątrzunijne przepisy wymagają, aby tachograf cyfrowy pozwalał na wykonywanie co najmniej 6 rodzajów specjalistycznych wydruków. Należą do nich raporty:

• Dzienna aktywność kierowcy zarejestrowana przez tachograf;
• Dzienna aktywność kierowcy zapisana na karcie kierowcy;
• Usterki i zdarzenia zarejestrowane przez tachograf;
• Usterki i zdarzenia zapisane na karcie kierowcy;
• Przekroczenia prędkości;
• Dane techniczne dotyczące samego urządzenia.

Tachograf cyfrowy - zalety

W porównaniu do urządzeń analogowych, tachograf cyfrowy ma o wiele więcej zalet. Dane dotyczące kierowcy oraz prowadzonego pojazdu (odległość, prędkość, czas jazdy, itp.) są bardzo dokładne. Co więcej, zostają zapisane w formacie cyfrowym. Z punktu widzenia firmy spedycyjnej lub właściciela przedsiębiorstwa, oznacza to możliwość zarządzania flotą dzięki pobieraniu danych z każdej karty. Praca z tachografem cyfrowym jest bardzo prosta. Urządzenia zostały tak skonstruowane, aby kierowcy oraz ich pracodawcy z łatwością dostosowali się do przepisów prawa.

Kiedy tachograf jest obowiązkowy?

Wielu przedsiębiorców oraz kierowców działających w branży transportowej zastanawia się, kiedy tachograf jest obowiązkowy. Jeśli chodzi o zawodowych kierowców, którzy zdali badania psychotechniczne, urządzenie towarzyszy im w pracy praktycznie przez cały czas. Istnieją jednak sytuacje, w których ustawodawca przewidział odstępstwo od używania tachografu i karty kierowcy.

Pojazd wymaga użycia tachografu, gdy:

1. Podlega przepisom Unii Europejskiej lub konwencji AETR;
2. Masa pojazdu przekracza 3,5 tony;
3. Pojazd jest prowadzony na terenie UE, EOG lub Szwajcarii.

Kiedy wszystkie trzy warunki są spełnione, tachograf jest obowiązkowy dla kierowcy.

Kiedy nie trzeba tachografu?

Ustawodawca przewidział sporo wyłączeń, czyli sytuacji, w których kierowca nie musi używać tachografu. Urządzenia rejestrującego nie trzeba instalować w samochodach, które:

• Są przeznaczone do przewozu rzeczy, ale ich maksymalna masa nie przekracza 3,5 tony. Do masce całkowitej włącza się także przyczepy i naczepy;
• Są przeznaczone do przewozu osób, ale ich konstrukcja pozwala na przewóz maksymalnie 1 kierowcy i 9 pasażerów;
• Używane są do niekomercyjnego transportu towarów do użycia w celach prywatnych (np. auto powyżej 3,5 t do przewiezienia materiałów na budowę swojego domu);
• Nie mogą rozwinąć maksymalnej prędkości większej niż 30 km/h;
• Przewożą na regularnej trasie osoby, przy czym trasa ta nie przekracza 50 km (trasy powyżej 50 km wymagają użycia karty kierowcy);
• Są specjalistycznymi pojazdami pomocy technicznej;
• Używa się jako sklepy i stoiska obwoźne;
• Są pojazdami wykorzystywanymi do nauki jazdy (przez kursantów, którzy chcą uzyskać prawo jazdy na określoną kategorię).

Warto dobrze zapoznać się z powyższymi wyłączeniami. Zgodnie z nimi, większość kierowców zawodowych w czasie wykonywania obowiązków służbowych zawsze musi mieć przy sobie tachograf. Za brak urządzenia grozi mandat w wysokości do 5000 zł, a w najgorszym wypadku - utrata uprawnień. Z tachografem nie ma więc żartów.