Urlop opiekuńczy na członka rodziny

Konieczność opieki nad członkiem rodziny może być uzasadnieniem dla płatnego zwolnienia od pracy. Kwestią kluczową w tym zakresie jest to, kim ów członek rodziny jest.

Urlop opiekuńczy na członka rodziny – dziecko

Kodeks Pracy (czyli Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks Pracy) umożliwia skorzystanie z dodatkowym dni wolnych od pracy rodzicom dzieci do 14. roku życia. Zgodnie bowiem z art. 188 Kodeksu:

„§ 1. Pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy w wymiarze 16 godzin albo 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia”.

Pracownik sam decyduje o tym, jak w danym roku kalendarzowym będzie korzystać ze zwolnienia – czy jednorazowo (w formie dwóch dni), czy też w częściach – wnosząc o pojedyncze wolne dni lub też wybrane godziny. Kodeks nie określa, na ile maksymalnie części urlop opiekuńczy na dziecko może zostać podzielony – nie ma zatem przeszkód, by stosować go nawet przez szesnaście dni, w ramach jednej godziny dziennie zwolnienia. Pamiętać jednak trzeba, iż w przypadku godzinowego wykorzystania urlopu przez pracowników zatrudnionych na niepełny etat, wymiar zwolnienia przeliczany jest proporcjonalnie (niepełne godziny zwolnienia są jednak zaokrąglane w górę, do pełnych godzin).

Ponadto art. 189 Kodeksu zaznacza, że: „Prawo do zasiłku za czas nieobecności w pracy z powodu konieczności sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem regulują odrębne przepisy”. Szczegółowych informacji w tym zakresie poszukiwać więc należy w Ustawie z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

Zgodnie z postanowieniami tej ustawy, zwolnienie od wykonywania pracy, a także zasiłek opiekuńczy, mogą być należne tak w przypadku dziecka zdrowego, jak i chorego. Uzasadnieniem dla pierwszego rodzaju zwolnienia mogą być: nieprzewidziane zamknięcie żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola albo szkoły, do których uczęszcza dziecko; choroba niani, z którą rodzice zawarli umowę uaktywniającą albo choroba dziennego opiekuna, który zajmuje się dzieckiem; poród albo choroba małżonka ubezpieczonego albo rodzica, który stale opiekuje się dzieckiem (jeśli uniemożliwiają one sprawowanie opieki); pobyt małżonka ubezpieczonego albo rodzica dziecka, który na stałe zajmuje się dzieckiem, w szpitalu lub w innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego, który wykonuje działalność leczniczą w rodzaju stacjonarnych i całodobowych świadczeń zdrowotnych. Wynikająca z tego konieczność opieki nad dzieckiem może uzasadniać zwolnienie od pracy, o ile dziecko nie skończyło jeszcze 8 lat. Zasiłek opiekuńczy (w miesięcznej wysokości 80% podstawy wymiaru zasiłku) z tych względów przysługiwać może przez maksymalnie 60 dni w roku kalendarzowym.

Dodatkowo zwolnienie przysługuje w przypadku potrzeby opieki nad: chorym dzieckiem, które nie ukończyło 14. roku życia (zasiłek na maksymalnie 60 dni); chorym dzieckiem, które posiada orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności lub orzeczenie o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami konieczności stałej albo długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnego egzystowania oraz konieczności ciągłego współudziału (na co dzień) przez opiekuna dziecka w trwającym procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji, do ukończenia przez nie 18 lat; dzieckiem, które posiada orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności lub orzeczenie o niepełnosprawności łącznie z wymienionymi wcześniej wskazaniami, jeśli małżonek ubezpieczonego lub rodzic, który zajmuje się stale dzieckiem przechodzi poród, chorobę lub leczenie w szpitalu (maksymalny wymiar zasiłku to w tych przypadkach 30 dni w roku kalendarzowym).

Podkreślić należy, że za dzieci ubezpieczonego uważane są tak jego własne dzieci, dzieci jego małżonka, jak i te przysposobione oraz przyjęte na wychowanie i utrzymanie.

Urlop opiekuńczy na chorego członka rodziny

Zgodnie z zapisem art. 32 ustawy z 1999 roku:

„1. Zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad: 

(…)

3) innym chorym członkiem rodziny”.

Niezbędne jest zatem wyjaśnienie, kim może być „inny chory członek rodziny”. Ustawa zalicza do tego grona małżonka, rodziców, rodzica dziecka, ojczyma, macochę, teściów, dziadków, wnuki, rodzeństwo oraz dzieci, które ukończyły 14. rok życia. Urlop opiekuńczy nad rodzicem czy też urlop opiekuńczy na żonę jest więc jak najbardziej możliwy. Warunkiem jest jednak pozostawanie w jednym gospodarstwie domowym w trakcie sprawowania opieki. Oznacza to jednocześnie, iż ubezpieczony oraz chory członek rodziny nie muszą na stałe pozostawać we wspólnym gospodarstwie – istotne jest to, by tak stało się w czasie zajmowania się chorym krewnym.

„2. Za członków rodziny, o których mowa w ust. 1 pkt 3, uważa się małżonka, rodziców, rodzica dziecka, ojczyma, macochę, teściów, dziadków, wnuki, rodzeństwo oraz dzieci w wieku powyżej 14 lat – jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym w okresie sprawowania opieki”.

W przypadku opieki nad innym, chorym członkiem rodziny, dla której uzasadnieniem jest np. urlop opiekuńczy na rodzica, zasiłek opiekuńczy może obejmować maksymalnie 14 dni w roku kalendarzowym.

Dodać warto, iż łącznie zasiłek opiekuńczy, w przypadku opieki nad dziećmi oraz opieki nad innymi członkami rodziny, obejmować może maksymalnie 60 dni w danym roku kalendarzowym, a gdy opieka sprawowana jest nad dziećmi niepełnosprawnymi lub członkami rodziny, może to być maksymalnie 30 dni w roku. Na wymiar tego świadczenia nie ma wpływu liczba osób, które są uprawnione do niego czy liczba dzieci oraz innych krewnych, którzy wymagają opieki.

Komu przysługuje urlop opiekuńczy na członka rodziny?

Do skorzystania z dwóch dni lub szesnastu godzin urlopu opiekuńczego na dziecko upoważnieni są pracownicy, niezależnie od czasu trwania oraz rodzaju nawiązanego stosunku pracy.

Zwolnienie od wykonywania pracy oraz zasiłek opiekuńczy przysługują natomiast wszystkim osobom, które podlegają obowiązkowemu lub dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu (po 30 dniach nieprzerwanego ubezpieczenia, w przypadku obowiązku podlegania mu, lub po 90 dniach nieprzerwanego ubezpieczenia, w przypadku dobrowolności podlegania mu). Skorzystać mogą z niego zatem tak pracownicy (zatrudnieni w oparciu o umowę o pracę), jak i np. osoby, które prowadzą własną działalność gospodarczą (o ile opłacają składki ubezpieczenia chorobowego).

Otrzymanie zwolnienia i zasiłku musi zostać poprzedzone uzyskaniem zaświadczenia lekarskiego o czasowej niezdolności do pracy ze względu na konieczność osobistego sprawowania opieki nad chorym krewnym. Dokument powinien zawierać jasne wskazanie tego, kto dla chorego stanowi opiekuna. Wraz ze zwolnieniem konieczne jest dostarczenie do ZUS druku Z-15B (wniosku o zasiłek opiekuńczy).

Pamiętać również należy o treści art. 34 ustawy z 1999 roku: „Zasiłek opiekuńczy nie przysługuje, jeżeli poza ubezpieczonym są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, mogący zapewnić opiekę dziecku lub choremu członkowi rodziny. Nie dotyczy to jednak opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat”.