Dyskryminacja w przyznawaniu premii uznaniowej –jak jej przeciwdziałać

Premia uznaniowa powinna być przyznawana na podstawie obowiązującego w danym zakładzie pracy regulaminu wynagradzania. Powszechnie wiadomo, że premia stanowi poważny instrument oddziaływania na pracowników, lecz zarazem może być też polem do nadużyć. Kiedy możemy mieć do czynienia z dyskryminacją w kontekście przyznawania premii uznaniowej i jak jej przeciwdziałać?

Premia uznaniowa – co to jest i kiedy możemy ją otrzymać?

Kodeks Pracy nie określa zasad, na jakich przyznawana jest premia. To, kto i za co dokładnie otrzymuje dodatek do wynagrodzenia, pozostaje w gestii pracodawcy, co podkreśla uchwała Sądu Najwyższego (SN) z 30 lipca 1986 roku, III PZP 47/86, OSN 1987/5–7/82. Należy więc mieć świadomość, że premia uznaniowa nie ma charakteru roszczeniowego, zatem pracownik nie może się jej domagać. Wyjątkiem jest sytuacja, w której nagroda została przyznana - wtedy też pracownik ma prawo ubiegać się o jej wypłatę. Premia uznaniowa często bywa mylona z premią regulaminową. Niemniej jednak, o ile zasady przyznawania premii regulaminowej muszą być jasno określone w regulaminie pracy, o tyle premię uznaniową przyznaje się na podstawie swobodnej decyzji pracodawcy. Co prawda regulamin pracy powinien zawierać zapisy dotyczące tego, w jakich dokładnie sytuacjach przyznawana jest premia uznaniowa, jednak najczęściej są to pewne ogólne warunki. Premia ta zwykle przyznawana jest za:

• sfinalizowanie ważnego kontraktu czy projektu,
• duże zaangażowanie w wykonywane obowiązki,
• prezentowanie godnych do naśladowania postaw.

Co istotne, pracodawca nie może wypłacić premii uznaniowej na przykład za nadgodziny czy odbytą podróż służbową - w takich przypadkach należy rozliczyć się z pracownikiem na zasadach ustawowych. Warto pamiętać, że premia uznaniowa a ZUS są ze sobą ściśle powiązane, bowiem należy odprowadzić należne składki od przyznanej nagrody. Ponadto, pracodawca musi również, w imieniu pracownika, odprowadzić podatek od premii uznaniowej.

Czy możemy domagać się premii uznaniowej?

Prawo zakłada, że premia uznaniowa jest dodatkiem fakultatywnym, a więc nie ma charakteru roszczeniowego. Jeśli formalnie nie została przyznana, pracownicy nie mogą domagać się jej wypłacenia. Czasami jednak pracownicy uważają, że premia jest przyznawana osobom, które nie wyróżniają się na tle innych. Ponadto, dodatek do wynagrodzenia w niektórych przypadkach otrzymuje wyłącznie wybrana grupa pracowników, na przykład managerowie czy konkretne zespoły pracowników. W takiej sytuacji, zgodnie z prawem, możemy domagać się wypłacenia premii uznaniowej. Orzecznictwo wskazuje bowiem na to, iż przyznawanie premii nie jest przedmiotem zupełnie swobodnej decyzji pracodawcy. Owszem, ma on prawo wynagrodzić wybrane osoby, jednak jego decyzja nie może nosić znamion dyskryminacji. W takich przypadkach pracownicy mogą na drodze negocjacji domagać się przyznania premii. Rozwiązaniem może być też wejście z pracodawcą w spór sądowy, jednak nie będzie to wyłącznie sprawa o premię, a o dyskryminację. Efektem podejmowanych działań może być natomiast wypłata nagrody uznaniowej.

Dyskryminacja w przyznawaniu premii uznaniowej – co zrobić?

Dyskryminacja w przyznawaniu premii uznaniowej nie należy do rzadkości. Uskarżają się na nią pracownicy zarówno małych firm, jak i większych zakładów. Warto przypomnieć, że prawo nakazuje równe traktowanie pracowników, wykonujących te same obowiązki, i to bez względu na płeć. Pracodawca zobowiązany jest stosować jasne i sprawiedliwe kryteria oceny poszczególnych pracowników - dotyczy to również kwestii wynagradzania. Niemniej jednak wciąż mamy do czynienia z dyskryminacją nie tylko w kontekście przyznawanych pracownikom pensji, lecz również premii. Kiedy w ogóle może być o niej mowa w przypadku premii uznaniowej? Otóż, zwykle mówimy o dyskryminacji, gdy premię otrzymuje tylko jedna z grup pracowników bądź wybrani zatrudnieni. Z drugiej strony, dyskryminację można rozpatrywać w momencie, gdy wypłata premii na nieuczciwych zasadach ma charakter ciągły.

Czasami bowiem przedsiębiorstwa cyklicznie wynagradzają kolejne grupy pracowników. Dzieje się tak po to, aby ograniczać miesięczne wydatki. Taka sytuacja wydaje się sprawiedliwym rozwiązaniem. Niemniej jednak w przypadku, gdy mamy do czynienia z jawną dyskryminacją, można próbować rozwiązać problem w drodze negocjacji. Dobrze, jeśli w zakładzie działają związki zawodowe, które dostrzegają problem. Ich przedstawiciele mogą pomóc w jego rozwiązaniu, podejmując stosowny dialog z pracodawcą. Jeśli dyskryminacja wciąż będzie miała miejsce, nie pozostaje nic innego, jak wejść na drogę sądową. Orzecznictwo jasno wskazuje na to, że w przypadku dyskryminacji pracownicy mają prawo domagać się wypłaty premii uznaniowej. Należy jednak przygotować stosowne dowody, poświadczające winę pracodawcy. Ciężar dowodowy spoczywa tutaj na powodzie, czyli na pracownikach. Spory sądowe zazwyczaj trwają kilka miesięcy, lecz w praktyce jest to jedyny sposób, aby przekonać nieuczciwego pracodawcę do zmiany zasad przyznawania premii uznaniowej.

Jak radzić sobie z mobbingiem?

Mobbing w miejscu pracy to powszechny problem, którego przede wszystkim nie należy bagatelizować. Przyczyny mobbingu są różne, w zależności od charakteru, jaki przyjmują konkretne działania, podejmowane przez pracodawcę. Wśród nich wymienia się:

• niewłaściwą kulturę organizacyjną,
• nadmierną rywalizację pomiędzy pracownikami,
• atmosferę niepewności,
• poczucie wyższości nad pracownikami.

Najczęściej mamy do czynienia z mobbingiem dotyczącym:

• wynagrodzeń,
• awansów zawodowych,
• niewłaściwym podziałem obowiązków pomiędzy członkami zespołu,
• nieuzasadnionego krytykowania,
• ograniczenia możliwości wypowiadania się na tematy służbowe.

Mobbing w pracy to problem, z którym trzeba walczyć na różne sposoby. Przede wszystkim należy mówić o nim głośno, wskazując na osoby, które dopuszczają się mobbingowania innych. Ponadto, warto zwrócić uwagę na konsekwencje prawne takiego zachowania, z którego mobberzy często nie zdają sobie sprawy. Jeśli mobbinguje nas "kolega" z pracy, sprawę należy jak najszybciej zgłosić przełożonemu, który w stosowny sposób powinien interweniować. Znacznie trudniej będzie w przypadku, gdy sprawcą mobbingu jest sam pracodawca, co niestety, nie należy do rzadkości. Jak postępować w takich sytuacjach? Warto rozpocząć rozmowę z innymi pracownikami, którzy najprawdopodobniej również padli ofiarą mobbingu.

Następnie dobrze jest udać się do pracodawcy i wyjaśnić mu niewłaściwość zachowania oraz przedstawić ewentualne konsekwencje, z jakimi powinien się liczyć. Jeśli działania prowadzące do ugody nie przynoszą żadnych rezultatów, nie pozostaje nic innego, jak dochodzić swoich praw na drodze sądowej. Pozew można złożyć do sądu pracy bądź do sądu cywilnego. W przypadku pozwania przed sądem pracy pracodawcy pracownikowi przysługują dwa roszczenia:

• o zadośćuczynienie - w przypadku wywołania rozstroju zdrowia,
• o odszkodowanie - jeśli mobbing był przyczyną rozwiązania stosunku pracy.

Z niewłaściwymi zachowaniami zawsze należy walczyć, bowiem problem nigdy nie rozwiązuje się samoistnie.