Homologacja – kogo dotyczy i gdzie można otrzymać dokumenty?

Homologacja to administracyjno‑techniczna procedura zatwierdzania nowych typów pojazdów oraz ich wyposażenia. Przedsiębiorca planujący wprowadzić na rynek samochód, bus, przyczepę czy motocykl musi potwierdzić, że konstrukcja spełnia wymagania bezpieczeństwa, ochrony środowiska i administracyjne zgodne z prawem Unii Europejskiej (UE) oraz krajowymi przepisami. Władzą homologacyjną w Polsce jest Dyrektor Transportowego Dozoru Technicznego (TDT). Kiedy homologacja jest potrzebna, jakie są jej rodzaje, jak przebiega procedura, a także czym różni się świadectwo homologacji od świadectwo zgodności (CoC)?

Najważniejsze informacje

1. Homologacja typu pojazdu to potwierdzenie, że nowy typ samochodu, autobusu, motocykla lub przyczepy spełnia wymogi techniczne, środowiskowe i administracyjne. Decyzję wydaje Dyrektor TDT na podstawie badań wykonanych przez jednostkę uprawnioną.

2. Świadectwo homologacji dotyczy typu pojazdu, natomiast świadectwo zgodności (CoC) jest wydawane przez producenta dla każdego egzemplarza pojazdu.

3. 1. Homologacja jest konieczna m. in. przy wprowadzaniu na rynek nowego typu pojazdu, produkcji małoseryjnej czy też zabudowie podwozia. Modyfikacje już zarejestrowanych pojazdów (np. montaż haka) wymagają dodatkowego badania technicznego, a nie nowej homologacji.

Czym jest homologacja i kto jej udziela?

Homologacja to proces, w którym władza homologacyjna potwierdza zgodność nowego typu pojazdu lub jego wyposażenia z wymaganiami technicznymi, środowiskowymi i administracyjnymi. Zgodnie z ustawą o systemach homologacji z 14 kwietnia 2023 r. organem uprawnionym do udzielania homologacji w Polsce jest Dyrektor Transportowego Dozoru Technicznego. TDT nadzoruje również procedury krajowej homologacji typu i homologacji dodatkowej instalacji zasilania gazem.

Definicja homologacji

Instytut Transportu Samochodowego opisuje homologację jako procedurę administracyjno‑techniczną, w której władza homologacyjna, na podstawie pozytywnych wyników badań wykonywanych przez jednostkę uprawnioną, wydaje świadectwo homologacji typu pojazdu. Dokument ten potwierdza, że typ pojazdu spełnia szczegółowe wymagania określone w przepisach UE i przepisach krajowych. Homologacja jest udzielana dla typu pojazdu (z wariantami i wersjami), a nie dla pojedynczego egzemplarza, dlatego producent może wprowadzić na rynek całą serię pojazdów bez konieczności indywidualnych badań każdego z nich.

Jednostki uprawnione do przeprowadzania badań homologacyjnych

Badania homologacyjne wykonują tzw. służby techniczne wyznaczone przez Dyrektora Transportowego Dozoru Technicznego. Wyznaczenie może nastąpić na podstawie certyfikatu akredytacji PCA albo na podstawie oceny przeprowadzonej przez Dyrektora TDT. Służby techniczne muszą dysponować odpowiednią kadrą, infrastrukturą i zapewniać bezstronność, a zakres ich uprawnień określa decyzja o wyznaczeniu. Aktualny wykaz wyznaczonych służb technicznych wraz z zakresem kompetencji publikuje TDT, a producent wybiera z tego wykazu jednostkę właściwą dla swojego pojazdu i zleca jej badania.

Kiedy wymagane jest świadectwo homologacji?

Homologacja jest wymagana w kilku typowych sytuacjach, które dotyczą przedsiębiorców chcących wprowadzić na rynek pojazdy lub ich zabudowy:

Nowy typ pojazdu (procedura krok po kroku lub jednostopniowa). Każdy nowy model samochodu, autobusu, motocykla czy przyczepy, który ma być sprzedawany w UE, musi przejść badania homologacyjne. Pozytywne raporty pozwalają producentowi uzyskać świadectwo homologacji typu UE lub krajowe.

Kompletacja pojazdu (homologacja wielostopniowa). Gdy do podwozia dodawana jest zabudowa (np. kontener, chłodnia, autobus), poszczególne etapy kompletacji są zatwierdzane oddzielnie. W każdym etapie weryfikowane są wymagania dotyczące danej kategorii pojazdu.

Produkcja małoseryjna. Przy niewielkim wolumenie danego pojazdu możliwe jest uzyskanie homologacji typu UE dla małej serii lub krajowej homologacji. Obowiązują limity sztuk oraz ewentualne odstępstwa równoważne.

Jednostkowy egzemplarz (indywidualne dopuszczenie). Gdy powstaje pojazd unikatowy lub zbudowany na zamówienie (np. kamper), stosuje się procedurę krajowego lub unijnego indywidualnego dopuszczenia pojazdu. Wówczas sprawdza się zgodność konkretnego egzemplarza z wymaganiami i wydaje decyzję dopuszczającą.

Dodatkowa instalacja gazowa. Instalacja LPG/CNG montowana w trakcie produkcji jest elementem homologacji typu pojazdu. W trakcie doposażenia pojazdu w instalację LPG/CNG wymagane jest świadectwo homologacji montażu.

Końcowa partia produkcji. Gdy ważność świadectwa homologacji wygasa (np. z powodu zmiany przepisów), producent może ubiegać się o dopuszczenie do ruchu ostatnich egzemplarzy z magazynu. Zezwolenie wydawane przez TDT dotyczy ograniczonej liczby pojazdów i kosztuje maksymalnie 1 537 zł.

Modyfikacje pojazdów już zarejestrowanych (np. montaż haka czy instalacja LPG w samochodzie osobowym) nie wymagają ponownej homologacji typu. W takich sytuacjach właściciel musi przejść dodatkowe badanie techniczne w stacji kontroli pojazdów.

Rodzaje homologacji i ich zasięg

Homologacja typu UE i krajowa

Homologacja typu UE opiera się na: 2018/858 (M, N, O), 168/2013 (L) oraz 167/2013 (T, C, R, S) i jest uznawana we wszystkich państwach Unii Europejskiej. Decyzja Dyrektora TDT potwierdza, że dany typ pojazdu spełnia unijne wymagania techniczne, administracyjne i środowiskowe. Posiadanie unijnego świadectwa pozwala rejestrować pojazd w każdym państwie UE bez dodatkowych badań.

Krajowa homologacja typu dotyczy pojazdów wprowadzanych wyłącznie na rynek polski. Procedura i wymagania są zbliżone do unijnej, jednak świadectwo obowiązuje tylko w Polsce. Dyrektor TDT może uznać świadectwo wydane w innym kraju UE, co eliminuje konieczność powtarzania badań.

Homologacja typu ONZ (regulaminy ONZ)

Homologacja ONZ opiera się na regulaminach Organizacji Narodów Zjednoczonych. W polskim systemie stosuje się ją głównie do wybranych części i układów (np. lamp, pasów bezpieczeństwa) oraz instalacji gazowych, zgodnie z regulaminem R115. Po uzyskaniu świadectwa komponent może być wprowadzany na rynek w krajach stosujących te regulaminy.

Homologacja sposobu montażu instalacji zasilania gazem i instalacji R115

Krajowa procedura homologacji określa wymagania dotyczące montażu instalacji LPG/CNG w pojazdach. Ustawa odsyła do norm UE/ONZ, natomiast rozporządzenia MI z 2023 r. określają szczegóły (w tym nowe wymogi formalne) dla montażu instalacji gazowych. Alternatywnie można uzyskać świadectwo homologacji dodatkowej instalacji zasilania gazem na podstawie regulaminu ONZ nr 115. Podmiot montujący instalację jest obowiązany wydać właścicielowi pojazdu wyciąg ze świadectwa homologacji instalacji, który potwierdza zgodność montażu.

Indywidualne dopuszczenie i dopuszczenie końcowej partii produkcji

Przedsiębiorcy produkujący pojazdy unikatowe (np. kampery, pojazdy specjalistyczne) mogą skorzystać z krajowego lub unijnego indywidualnego dopuszczenia. Procedura ocenia konkretny egzemplarz pojazdu i nie wymaga posiadania zakładowej kontroli produkcji. Dla pojazdów z końcowej partii produkcji obowiązuje oddzielna procedura – umożliwia zarejestrowanie pojazdów wyprodukowanych na podstawie wygasłego świadectwa homologacji typu.

Klasyfikacja pojazdów i kategorie homologacji

Pojazdy objęte homologacją dzielą się na kategorie określone w rozporządzeniach UE i Prawie o ruchu drogowym. Klasyfikacja ta jest istotna, ponieważ normy techniczne, zakres badań i procedury różnią się w zależności od kategorii. Instytut Transportu Samochodowego wyróżnia następujące kategorie:

• M - pojazdy samochodowe mające co najmniej cztery koła, przeznaczone do przewozu osób (samochody osobowe, mikrobusy, autobusy).

• N - pojazdy samochodowe z co najmniej czterema kołami, przeznaczone do przewozu ładunków (samochody dostawcze i ciężarowe).

• O - przyczepy, w tym naczepy.

• L - pojazdy dwu‑ i trójkołowe oraz niektóre czterokołowce (motorowery, motocykle, quady) – istotna kategoria dla małych pojazdów.

• R - przyczepy rolnicze.

• T - ciągniki rolnicze.

• S - wymienne urządzenia ciągnięte (osprzęt do ciągników).Przedsiębiorca powinien określić kategorię pojazdu już na etapie projektowania, aby właściwie wybrać jednostkę badawczą i procedurę homologacyjną.

Procedura uzyskania homologacji – krok po kroku

Wybór jednostki uprawnionej i badania – producent lub jego przedstawiciel wybiera jednostkę uprawnioną z listy publikowanej przez TDT i składa wniosek o przeprowadzenie badań homologacyjnych. Jednostka wykonuje badania typu lub bada jednocześnie wszystkie wymagane układy (procedura jednostopniowa), przygotowuje sprawozdanie oraz listę wyników.

Przygotowanie dokumentacji – do wniosku o homologację typu należy dołączyć m. in. sprawozdania z badań, folder informacyjny, wykaz osób upoważnionych do podpisywania świadectw zgodności, listę numerów VIN (dla końcowej partii produkcji) oraz dowód uiszczenia opłat.

Złożenie wniosku w TDT – wniosek można złożyć papierowo lub za pośrednictwem e‑PUAP, podpisując go profilem zaufanym lub kwalifikowanym podpisem elektronicznym. W przypadku zmiany homologacji lub uzyskania zezwolenia dla pojazdów z końcowej partii produkcji należy wskazać podstawę prawną.

Opłaty i decyzja – wydanie świadectwa homologacji typu UE lub krajowej homologacji typu kosztuje maksymalnie 1 600 zł, natomiast zmiana świadectwa – 400 zł. Zezwolenie na dopuszczenie pojazdów z końcowej partii produkcji kosztuje do 1 537 zł. Dodatkowa opłata skarbowa w wysokości 17 zł jest pobierana, gdy producent działa przez pełnomocnika. Po pozytywnym rozpatrzeniu wniosku Dyrektor TDT wydaje decyzję i wpisuje dane do bazy elektronicznej.

Świadectwo homologacji, wyciąg ze świadectwa homologacji a świadectwo zgodności (CoC)

Świadectwo homologacji i wyciąg

Świadectwo homologacji typu (krajowe lub UE) to decyzja administracyjna potwierdzająca, że dany typ pojazdu spełnia wymagania techniczne. Dokument jest wystawiany przez Dyrektora TDT i należy do producenta. W przypadku instalacji gazowej urząd montujący instalację musi przekazać właścicielowi wyciąg ze świadectwa homologacji – skrócony dokument potwierdzający, że instalacja lub pojazd spełnia wymagania. Ustawa o systemach homologacji nakazuje, aby wyciąg był wydawany właścicielowi pojazdu po montażu dodatkowej instalacji zasilania gazem. Wyciąg nie jest wymagany przy rejestracji zwykłego nowego samochodu – tam podstawowym dokumentem jest świadectwo zgodności.

Świadectwo zgodności (CoC)

Świadectwo zgodności (Certificate of Conformity, CoC) jest dokumentem wystawianym przez producenta dla każdego egzemplarza pojazdu, który został wyprodukowany zgodnie z zatwierdzonym typem. Unijne świadectwo zgodności jest ważne we wszystkich państwach UE. Jeśli pojazd posiada ważny CoC, krajowe władze nie mogą żądać dodatkowych dokumentów technicznych przy rejestracji. Istnieją również krajowe świadectwa zgodności, ważne tylko w kraju wydania, stosowane głównie dla małych serii pojazdów czy pojazdów specjalnych.

W praktyce świadectwo homologacji dotyczy nowego typu pojazdu (serii), natomiast CoC dotyczy pojedynczego egzemplarza i jest niezbędne przy większości rejestracji. Wyciąg ze świadectwa homologacji instalacji gazowej jest wymagany w procedurze montażu dodatkowej instalacji LPG/CNG i nie zastępuje CoC. Dealer sprzedający nowy samochód z homologacją UE powinien przekazać nabywcy CoC, a w przypadku utraty dokumentu należy wystąpić o duplikat do producenta.

Dokumenty i opłaty – podsumowanie

Świadectwo homologacji typu UE lub krajowe świadectwo homologacji:

• Wprowadzenie na rynek nowego typu pojazdu; homologacja wielostopniowa; produkcja małoseryjna.

• Wydanie: max 1 600 zł; zmiana: 400 zł.

Indywidualne dopuszczenie pojazdu (krajowe lub unijne)

• Pojedynczy egzemplarz, pojazd unikatowy lub zbudowany na zamówienie.

• Ustawa ustala maksymalną opłatę administracyjną 800 zł za wydanie świadectwa (krajowego lub unijnego) indywidualnego dopuszczenia.

Dopuszczenie pojazdów z końcowej partii produkcji

• Rejestracja pojazdów z magazynu po wygaśnięciu świadectwa homologacji.

• Maksymalnie 1 537 zł.

Świadectwo homologacji sposobu montażu instalacji gazowej / instalacji R115

• Montaż instalacji LPG/CNG podczas produkcji; potwierdza zgodność sposobu montażu.

• Za wydanie świadectwa TDT pobiera opłatę do 1600 zł (zmiana do 400 zł); dodatkowo należy liczyć się z kosztami badań ustalanymi przez służbę techniczną.

Świadectwo zgodności (CoC)

• Rejestracja każdego egzemplarza pojazdu w kraju UE; potwierdza, że egzemplarz jest zgodny z homologowanym typem.

• Opłata wliczona w cenę pojazdu (w przypadku duplikatu producenci pobierają opłatę).

Dodatkowo pobierana jest opłata skarbowa 17 zł, gdy przedsiębiorca działa przez pełnomocnika.

Praktyczne wskazówki dla przedsiębiorców

Planuj homologację z wyprzedzeniem. Zanim rozpoczniesz projekt pojazdu lub zabudowy, określ jego kategorię (M, N, O, L, R, T, S) i zaplanuj, którą procedurę homologacyjną wybierzesz – krok po kroku, jednostopniową, mieszaną czy wielostopniową.

Wybieraj jednostki uprawnione o odpowiednim doświadczeniu. Lista służb technicznych jest publikowana przez TDT - warto wybrać ośrodek mający praktykę w danej kategorii, co może skrócić czas badań.

Uwzględnij koszty badań w budżecie. Oprócz opłat administracyjnych należy zaplanować koszty badań homologacyjnych, które zależą od typu pojazdu i zakresu testów.

Korzystaj z uznania homologacji z innych krajów UE. Jeśli Twoje pojazdy były homologowane w innym kraju UE, możesz wystąpić do TDT o uznanie świadectwa, co pozwoli uniknąć ponownych badań.

Zwracaj uwagę na zmiany przepisów. Przykładowo w 2025 r. wygasły świadectwa homologacji dla ciągników rolniczych wyposażonych w jednoobwodowe hamulce hydrauliczne – nowe pojazdy muszą mieć hamulce dwuobwodowe, a rejestracja możliwa jest tylko na podstawie zezwolenia na końcową partię produkcji.

Pamiętaj o obowiązkach przy instalacjach gazowych. Jeżeli wprowadzasz pojazdy z instalacją gazową, musisz uzyskać homologację sposobu montażu lub świadectwo R115. Podmiot montujący musi wydać wyciąg ze świadectwa homologacji właścicielowi pojazdu.

Podsumowanie

Homologacja stanowi fundament bezpiecznego wprowadzenia pojazdów na polski i europejski rynek. Ustawa z 14 kwietnia 2023 r. przeniosła kompetencje homologacyjne do Dyrektora Transportowego Dozoru Technicznego, utrzymując dotychczasowe procedury i zapewniając zgodność z prawem UE. Proces homologacji obejmuje badania prowadzone przez jednostki uprawnione, przygotowanie obszernej dokumentacji, złożenie wniosku do TDT i wniesienie opłat. Udzielone świadectwo homologacji typu dotyczy konkretnego typu pojazdu, natomiast świadectwo zgodności (CoC) wydawane jest dla każdego egzemplarza i jest niezbędne przy rejestracji. Wyciągi ze świadectw homologacji stosowane są głównie w procedurach montażu instalacji gazowych i nie zastępują CoC.

Z punktu widzenia przedsiębiorcy warto rozważyć różne procedury homologacyjne (krok po kroku, jednostopniowa, wielostopniowa), skorzystać z możliwości uznania homologacji z innych krajów UE oraz planować koszty badań i opłat administracyjnych. Dzięki homologacji pojazd spełnia aktualne wymagania techniczne, co jest gwarancją bezpieczeństwa w ruchu drogowym i buduje zaufanie klientów.