Podatek PCC, czyli podatek od czynności cywilnoprawnych - co to?

Podatek od czynności cywilnoprawnych to istotny obowiązek, który dotyczy wielu transakcji dokonywanych zarówno przez osoby prywatne, jak i przez przedsiębiorców. Zakup samochodu od osoby fizycznej na firmę, zmiana umowy spółki czy zawarcie umowy pożyczki pomiędzy przedsiębiorcami a osobami fizycznymi to typowe sytuacje, kiedy może pojawić się konieczność zapłaty PCC. Na jakie podlegające opodatkowaniu czynności cywilnoprawne należy zwrócić uwagę? Jak obliczyć i opłacić podatek PCC? Kiedy płacić podatku PCC nie trzeba? O tym w poniższym artykule.

Najważniejsze kwestie związane z tematem

1. Podatek PCC to podatek, który należy zapłacić między innymi w przypadku zawarcia umowy kupna sprzedaży, umowy pożyczki czy umowy darowizny. Prawo dokładnie precyzuje, czy w danym przypadku powstał obowiązek podatkowy.

2. Podatek płaci każda ze stron lub jedna ze stron, w zależności od rodzaju zawartej umowy. Wysokość podatku PCC również zależy od rodzaju umowy.

3. Podatnik zobowiązany do zapłaty PCC musi złożyć deklarację PCC-3 albo zbiorczą deklarację PCC-4 do urzędu skarbowego odpowiedniego dla miejsca zamieszkania lub siedziby firmy, albo za pośrednictwem platformy internetowej urzędu skarbowego.

Podatek PCC - czym jest?

Podatek od czynności cywilnoprawnych to danina, do zapłacenia której zobowiązane są osoby fizyczne i prawne, które dokonują niektórych transakcji w obrocie gospodarczym. Zgodnie z ustawą o podatku od czynności cywilnoprawnych, podatkowi temu podlegają:

• umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych,

• umowy pożyczki, pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku,

• umowy darowizny – w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy,

• umowy dożywocia,

• umowy o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności - w części dotyczącej spłat lub dopłat,

• ustanowienie hipoteki,

• ustanowienie odpłatnego użytkowania, w tym nieprawidłowego, oraz odpłatnej służebności,

• umowy depozytu nieprawidłowego,

• umowy spółki.

Dodatkowo opodatkowaniu podlegają zmiany dotyczące powyższych umów, jeśli wprowadzone zmiany powodują podwyższenie podstawy opodatkowania podatkiem PCC.

Powyższe czynności cywilnoprawne podlegają jednak podatkowi PCC tylko wtedy, gdy przedmiotem tych czynności cywilnoprawnych są rzeczy znajdujące się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub prawa majątkowe wykonywane na terytorium Rzeczypospolitej Polskie, bądź rzeczy znajdujące się za granicą lub prawa majątkowe wykonywane za granicą, w przypadku gdy nabywca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i czynność cywilnoprawna została dokonana na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Należy także wiedzieć, że w przypadku umowy spółki oraz jej zamiany, podlega ona opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych, jeżeli w chwili dokonania czynności na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej znajduje się siedziba spółki osobowej lub rzeczywisty ośrodek zarządzania spółki kapitałowej, bądź jej siedziba, jeśli jej rzeczywisty ośrodek zarządzania nie znajduje się na terytorium innego państwa członkowskiego.

Kiedy przedsiębiorcy mają obowiązek zapłaty PCC?

Najczęściej przedsiębiorcy spotykają się z podatkiem PCC w kontekście nabywania rzeczy ruchomych oraz nieruchomości, które nie są objęte VAT. Przykładowo, zakup używanego samochodu od osoby fizycznej, która nie jest czynnym podatnikiem VAT, wiąże się z koniecznością zapłaty tego podatku. Podatek ten obowiązuje także w przypadku zawierania umów pożyczek między osobami fizycznymi, a także umów spółki.

Podatek PCC nie jest tak powszechny jak VAT czy PIT, a obowiązek jego zapłaty powstaje w specyficznych sytuacjach, dlatego przedsiębiorcy niekiedy zapominają o tym, by zapłacić podatek od czynności cywilnoprawnych. Tymczasem uchylanie się od tego obowiązku jest wykroczeniem skarbowym, które podlega karze grzywny, a nawet karze pozbawienia wolności lub obu tym karom łącznie.

Aby zminimalizować ryzyko zapomnienia o podatku PCC, przedsiębiorcy powinni wprowadzić odpowiednie procedury i narzędzia, które ułatwią monitorowanie zobowiązań podatkowych.

Kiedy powstaje obowiązek podatkowy?

Obowiązek podatkowy w przypadku podatku od czynności cywilnoprawnych powstaje z chwilą dokonania czynności cywilnoprawnej, a więc na przykład w sytuacji zawarcia umowy kupna sprzedaży. Ponadto obowiązek podatkowy powstaje też w innych sytuacjach, w tym z chwilą każdorazowej wypłaty środków pieniężnych, jeżeli umowa pożyczki określa, że wypłata środków pieniężnych nastąpi niejednokrotnie i ich suma nie jest znana w chwili zawarcia umowy; w przypadku podjęcia uchwały o podwyższeniu kapitału spółki mającej osobowość prawną; z chwilą złożenia oświadczenia o ustanowieniu hipoteki lub zawarcia umowy ustanowienia hipoteki; z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia sądu, doręczenia wyroku sądu polubownego lub zawarcia ugody; jak również z chwilą powołania się przez podatnika na fakt dokonania czynności cywilnoprawnej - jeżeli podatnik nie złożył deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych w terminie 5 lat od końca roku, w którym upłynął termin płatności podatku, a następnie powołuje się przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej na fakt jej dokonania.

Na kim ciąży obowiązek podatkowy?

Obowiązek podatkowy powstaje przede wszystkim z chwilą dokonania wymienionych wyżej czynności cywilnoprawnych, przy czym nie zawsze ciąży on na obu stronach umowy. To, kto jest objęty obowiązkiem podatkowym zależy od rodzaju umowy. 

Przy umowie sprzedaży obowiązek podatkowy ciąży na kupującym. Przy umowie zamiany do zapłaty podatku zobowiązane są obie strony umowy. Przy umowie darowizny zapłacić podatek PCC musi obdarowany. Przy umowie dożywocia podatek PCC płaci nabywca własności nieruchomości. Po podpisaniu umowy o dział spadku lub o zniesienie współwłasności, zobowiązany jest podmiot nabywający rzeczy lub prawa majątkowe ponad udział w spadku lub we współwłasności. Z kolei przy ustanowieniu odpłatnego użytkowania, w tym również nieprawidłowego oraz odpłatnej służebności, do zapłaty podatku PCC zobowiązany jest użytkownik lub nabywający prawo służebności. W przypadku umowy pożyczki i umowy depozytu depozytu nieprawidłowego, do zapłaty podatku PCC zobowiązany jest biorący pożyczkę lub przechowawca. Przy ustanowieniu hipoteki, obowiązek zapłaty podatku ciąży na składającym oświadczenie woli o ustanowieniu hipoteki. Natomiast w przypadku umowy spółki cywilnej, do zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych zobowiązani są wspólnicy, a przy pozostałych umowach spółki zobowiązana do tego jest spółka.

Warto wiedzieć, że w przypadku czynności cywilnoprawnych dokonywanych w formie aktu notarialnego płatnikami podatku od czynności cywilnoprawnych są notariusze, którzy pobierają odpowiednie kwoty od stron umowy. Tym samym w tym momencie podatnicy nie mają obowiązku samodzielnego rozliczania podatku PCC.

Podstawa opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych i stawki podatku PCC

Podstawa opodatkowania i stawka podatku w przypadku podatku od czynności cywilnoprawnych jest ustalana odrębnie dla każdej czynności. Zasadniczo jednak podstawę opodatkowania stanowi wartość rynkowa przedmiotu, którego dana umowa dotyczy. Oznacza to, że podatek PCC płaci się od wartości rynkowej, a nie od ceny zapisanej w umowie, na przykład w umowie sprzedaży.

Stawki podatku PCC

Stawka podatku PCC w przypadku umów sprzedaży, zamiany i dożywocia, a także umów o dział spadku, zniesienie współwłasności lub umów darowizny to 2% podstawy opodatkowania w przypadku rzeczy i 1% podstawy opodatkowania w przypadku praw majątkowych. Stawka podatku PCC dla umowy ustanowienia hipoteki to 0,1% od kwoty zabezpieczonej wierzytelności, na zabezpieczenie wierzytelności istniejących i 19 zł na zabezpieczenie wierzytelności o wysokości nieustalonej. W przypadku umowy ustanowienia odpłatnego użytkowania lub odpłatnej służebności stawka podatku to zawsze 1% podstawy opodatkowania. W przypadku umowy depozytu nieprawidłowego stawka podatku PCC to 0,5% podstawy opodatkowania. Tak samo jest w przypadku umowy spółki, czyli również 0,5% podstawy opodatkowania.

Jak zapłacić podatek PCC?

Podatnik zobowiązany do zapłaty PCC musi złożyć deklarację PCC-3 albo zbiorczą deklarację PCC-4. Można to zrobić przez internet w serwisie e-Urząd skarbowy lub za pośrednictwem usługi e-Deklaracje, jak również składając osobiście dokument w urzędzie skarbowym. Wspomnianą deklarację PCC-3 należy złożyć w ciągu 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego, z kolei w przypadku zbiorczej deklaracji PCC-4 należy ją złożyć do 7 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek zapłaty podatku PCC. Takie same terminy dotyczą zapłaty PCC na konto urzędu skarbowego, której można dokonać za pośrednictwem serwisu e-Urząd skarbowy.

Zwolnienia od podatku PCC

Zgodnie z prawem istnieją sytuacje, kiedy podatnicy dokonujący czynności cywilnoprawnych są zwolnieni z obowiązku opłacania podatku od czynności cywilnoprawnych. Dzieje się tak między innymi w przypadku sprzedaży walut obcych lub kryptowalut, bonów i obligacji skarbowych, rzeczy ruchomych, jeśli ich wartość nie przekracza 1000 zł, a także niektórych praw majątkowych.

Podatek od czynności cywilnoprawnych - podsumowanie

Podatek od czynności cywilnoprawnych to ważny element polskiego systemu podatkowego, który dotyczy wybranych transakcji nierejestrowanych na gruncie VAT, takich jak umowy sprzedaży, darowizny, pożyczki czy umowy spółek. Choć nie jest tak powszechny jak VAT czy PIT, przedsiębiorcy muszą być świadomi jego istnienia i obowiązków z nim związanych. Brak terminowego złożenia deklaracji i zapłaty podatku może skutkować poważnymi konsekwencjami.