Czy rozwiązanie umowy w trakcie ciąży jest możliwe?

Kobieta w ciąży podlega ochronie w miejscu pracy, dotyczy to charakterystyki obowiązków, warunków na danym stanowisku, pracy nocnej oraz przerw. 

Kwestie związane z ochroną pracowniczą w okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego reguluje w Polsce Kodeks pracy, a konkretnie jego dział ósmy — uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem, art. 177. Już pierwszy paragraf mówi, że „pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży, a także w okresie urlopu macierzyńskiego pracownicy, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy”.

Zatem czy można zwolnić kobietę w ciąży zgodnie z prawem? W praktyce taka sytuacja jest możliwa np., kiedy firma ogłasza upadłość i zakład pracy jest likwidowany. Istnieją też inne okoliczności, w których ciężarna pracownica może zostać zwolniona — np., jeśli popełni ona przestępstwo, które uniemożliwia jej kontynuację pracy na danym stanowisku, lub z własnej winy utraci uprawnienia niezbędne do dalszego pełnienia tej funkcji.

Koniec umowy w trakcie ciąży

Przepisy Kodeksu pracy mają również zastosowanie w przypadku, kiedy koniec umowy o pracę przypada w trakcie ciąży pracownicy. Ciąża a umowa na czas określony to zagadnienie opisywane w paragrafie 3 art. 177 cytowanego wyżej Kodeksu. W takiej sytuacji można wyróżnić kilka przypadków.

Jeśli kobieta jest zatrudniona na umowę na czas określony, a ciąża w momencie jej wygaśnięcia będzie trwała powyżej trzech miesięcy, to okres zatrudnienia jest przedłużany do dnia porodu. Powstaje więc pytanie — czy pracodawca może zwolnić kobietę w ciąży przed 12 tygodniem? Przepisy nie regulują takiego przypadku, więc przedłużenie umowy o pracę kobiecie w tej sytuacji uzależnione jest jedynie od dobrej woli pracodawcy.

Na mniejsze przywileje może liczyć kobieta pracująca na umowie o zastępstwo. W takim przypadku, w momencie wygaśnięcia umowy następuje rozwiązanie stosunku pracy, a ciąża nie sprawia, że przysługuje jej automatyczne przedłużenie. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku zatrudnienia na podstawie umowy o pracę na okres próbny, ale tylko jeśli została ona zawarta na mniej niż miesiąc.

Kwestią budzącą wiele wątpliwości jest również praca tymczasowa. Kluczowa jest tutaj forma zatrudnienia. Jeśli jest nią umowa o pracę tymczasową, a ciąża pojawiła się w trakcie jej trwania, to zastosowanie mają powyższe przepisy Kodeksu pracy. Jeśli jednak zatrudnienie oparte było na umowie zlecenie, to pracownica nie może liczyć na przywileje zawiązane z przedłużeniem umowy. Jednak nawet w przypadku umowy cywilnoprawnej, kobiecie może należeć się zasiłek.

Złożenie wypowiedzenia a ciąża

Ochrona ciężarnej ma miejsce również podczas okresu wypowiedzenia. Pracownica, która otrzymała od pracodawcy wypowiedzenie, a później dowie się, że w tamtym czasie była już w ciąży, może wnioskować o jego cofnięcie. Podobne postępowanie jest możliwe, jeśli to pracownica składała wypowiedzenie umowy o pracę — wówczas warunkiem cofnięcia tego wypowiedzenia jest to, że w momencie składania wniosku nie wiedziała ona jeszcze, że jest w ciąży.

Rzadko spotykaną, ale możliwą sytuacją jest taka, w której pracownica, wiedząc, że jest w ciąży, postanawia rozwiązać umowę o pracę z obecnym pracodawcą. Ma ona do tego prawo, jednak takiej decyzji nie może cofnąć.

Otrzymanie wypowiedzenia a ciąża

Jeśli pracownica będąca w ciąży otrzyma wypowiedzenie umowy o pracę, to jest to działanie niezgodne z przepisami i bezprzedmiotowe, tzn. nieposiadające skutków prawnych w postaci rozwiązania stosunku pracy. W przypadku kiedy pracodawca nie chce się stosować do zapisów Kodeksu pracy, ciężarna pracownica może wystąpić na drogę sądową.

Nieco innym przypadkiem jest sytuacja, w której pracodawca wręcza wypowiedzenie pracownicy, nie mając wiedzy, iż jest ona w ciąży. Wówczas, gdy zostanie o tym poinformowany, powinien wystosować cofnięcie decyzji o wypowiedzeniu umowy o pracę. Jeśli pracownica otrzyma obydwa te wnioski w jednym terminie, to cofnięcie wypowiedzenia następuje automatycznie. Jeśli natomiast cofnięcie wypowiedzenia zostanie do niej dostarczone później, niż samo wypowiedzenie, to musi się ona zgodzić na takie działanie. Wymagane może być złożenie przez ciężarną stosownego oświadczenia woli, jednak zwykle za zgodę na cofnięcie wypowiedzenia przyjmuje się już sam fakt, iż pracownica dostarczyła pracodawcy dokumentację medyczną potwierdzającą stan i wiek ciąży.

Wypowiedzenie w trakcie trwania ciąży może jednak nastąpić na skutek upadłości bądź likwidacji pracodawcy. Możliwe jest także wypowiedzenie umowy o pracę kobiecie ciężarnej, jeśli dopuściła się ona rażącego łamania obowiązków pracowniczych. W Kodeksie pracy opisano, iż taka sytuacja może mieć miejsce, jeśli ze stanowiskiem pracodawcy zgodzą się organizacje związkowe, które reprezentują interesy pracowników. Problem pojawia się jednak w małych firmach, w których nie istnieją związki zawodowe. W sytuacjach, w których pracownica uważa, iż nie została potraktowana sprawiedliwe i doszło do nadużyć ze strony pracodawcy, może ona zaskarżyć decyzję o wypowiedzeniu w sądzie pracy.

Cofnięcie wypowiedzenia a ciąża

Pracownica, która otrzymała wypowiedzenie umowy o pracę na czas nieokreślony, w momencie kiedy była już w ciąży, może wnosić do pracodawcy o cofnięcie tej decyzji. Przepis ten obowiązuje również, jeśli kobieta w dniu otrzymania wypowiedzenia sama nie wiedziała o ciąży. Wówczas ma na to 21 dni, licząc od chwili, kiedy dowiedziała się o swoim stanie, niezależnie, ile czasu minęło od otrzymania przez nią wypowiedzenia. Pracodawca, poza kilkoma wyjątkami, nie ma bowiem prawa zwolnić kobiety ciężarnej, nawet jeśli nie miał wiedzy o jej stanie. Na dowód wieku ciąży, pracownica powinna złożyć odpowiednie zaświadczenie lekarskie.

A więc cofnięcie wypowiedzenia z powodu ciąży możliwe jest zarówno, w przypadku gdy wniosek o rozwiązanie umowy złoży pracodawca, jak i kiedy z postanowieniem takim wystąpi sama pracownica nieświadoma swojej ciąży. Jeśli jednak pracodawca uchyla się od obowiązku anulowania wypowiedzenia umowy o pracę z powodu ciąży, pracownica może dochodzić swoich praw sądownie.

Należy pamiętać, że powyższe regulacje mają zastosowanie wobec osób zatrudnionych na umowę o pracę. W przypadku innych form zatrudnienia, np. umów cywilnoprawnych — umowy zlecenie oraz umowy o dzieło — pracownikowi nie przysługuje taka ochrona. Dotyczy to także możliwości otrzymania zwolnienia L4 w ciąży. Jednak w pewnych przypadkach kobiecie ciężarnej mogą należeć się inne świadczenia, dlatego dobrze jest znać swoje prawa.