Komu przysługuje i ile trwa urlop macierzyński?

Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem, a wśród nich kwestie związane z urlopem macierzyńskim, reguluje m.in. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks Pracy.

Kto skorzystać może z urlopu macierzyńskiego?

Urlop macierzyński przewidziano przede wszystkim dla kobiet-pracownic, które spodziewają się dziecka. Z urlopu tego skorzystać one mogą w ostatnich tygodniach ciąży oraz bezpośrednio po porodzie.

Nie oznacza to jednak, iż z urlopu macierzyńskiego nie mogą skorzystać mężczyźni. W określonych sytuacjach urlop ten przysługuje również pracownikom, którzy są ojcami nowo narodzonych dzieci. W szczególnych przypadkach urlop macierzyński przysługuje również członkom najbliższej rodziny pracownicy – przede wszystkim wówczas, gdy nie jest ona w stanie sprawować osobiście opieki nad swoim dzieckiem, np. ze względu na zły stan zdrowia.

Urlop macierzyński: wymiar urlopu

Na pytanie: „ile trwa urlop macierzyński?” odpowiada art. 180 Kodeksu Pracy. Zgodnie z nim:

„§ 1. Pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze:

1. 20 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;
2. 31 tygodni – w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie;
3. 33 tygodni – w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie;
4. 35 tygodni – w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie;
5. 37 tygodni – w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie”.

Ponadto: „Przed przewidywaną datą porodu pracownica może wykorzystać nie więcej niż 6 tygodni urlopu macierzyńskiego”. Po porodzie pracownicy przysługuje urlop macierzyński, który nie został wykorzystany przed porodem, zgodnie z określonym wcześniej maksymalnym wymiarem.

Bezpośrednio po porodzie pracownica powinna wykorzystać przynajmniej 14 tygodni z należnego jej urlopu macierzyńskiego. Z pozostałej części może zrezygnować, by powrócić do pracy. W takiej sytuacji muszą jednak zostać spełnione następujące warunki: po pierwsze, z pozostałej części urlopu macierzyńskiego skorzysta pracownik – ojciec wychowujący dziecko lub, po drugie, przez czas, który odpowiada pozostałej części urlopu macierzyńskiego, osobistą opiekę nad dzieckiem sprawować będzie ubezpieczony – ojciec dziecka, który z tego względu przerwie prowadzoną działalność zarobkową. W ten sposób urlop macierzyński zamienia się w tzw. urlop tacierzyński.

Ponadto pracownica, która posiada orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji, może – po skorzystaniu z przynajmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego – zrezygnować z jego pozostałej części. Warunkiem jest to, że pozostała część urlopu zostanie wykorzystana przez pracownika – ojca wychowującego dziecko lub pracownika – innego członka najbliższej rodziny albo pozostały okres wykorzysta ubezpieczony – ojciec dziecka lub ubezpieczony – inny członek najbliższej rodziny, który celem sprawowania opieki przerwie działalność zarobkową. Osiem tygodni to również minimalny czas, po upływie którego z urlopu macierzyńskiego zrezygnować może pracownica przebywająca w szpitalu lub innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego, który wykonuje działalność w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne, z uwagi na stan zdrowia, który uniemożliwia jej osobiste sprawowanie opieki nad dzieckiem.

Ponadto w sytuacji, gdy urodzone dziecko wymaga opieki szpitalnej, pracownica po skorzystaniu z 8 tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie, może pozostałą część urlopu wykorzystać w późniejszym terminie – po opuszczeniu szpitala przez dziecko.

Urlop macierzyński – wynagrodzenie

Ubezpieczonej, która w okresie podlegania ubezpieczeniu chorobowemu lub w czasie urlopu wychowawczego, przysługuje zasiłek macierzyński. Zgodnie z Ustawą z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, zasiłek ten należny jest również ubezpieczonym, które w tym czasie: przyjęły na wychowanie dziecko w wieku do 7 lat (lub do 10 lat, jeśli wobec dziecka podjęto decyzję dotyczącą odroczenia obowiązku szkolnego) i wystąpiły do sądów opiekuńczych w sprawie jego przysposobienia oraz przyjęły na wychowanie w ramach rodziny zastępczej (oprócz zawodowych rodzin zastępczych) dziecko do 7 lat (lub do 10 lat, jeśli wobec dziecka podjęto decyzję dotyczącą odroczenia obowiązku szkolnego).

W przypadku, gdy matka rezygnuje z pobierania zasiłku macierzyńskiego, a ubezpieczony – ojciec dziecka uzyskał prawo do urlopu macierzyńskiego albo przerwał prowadzoną działalność zarobkową, by sprawować osobistą opiekę nad dzieckiem, zasiłek macierzyński przysługuje ojcu. Dotyczy to zarówno sytuacji, gdy matka rezygnuje z urlopu macierzyńskiego po 14 tygodniach od porodu, jak i – z opisanych wcześniej względów – po 8 tygodniach. W niektórych przypadkach (gdy opiekę nad dzieckiem zaczyna sprawować inny członek najbliższej rodziny pracownicy), gdy przyznano prawo do urlopu macierzyńskiego, z zasiłku mogą skorzystać także inne, poza matką lub ojcem dziecka, osoby.

Co istotne, zgodnie  z art. 29a ustawy: „Zasiłek macierzyński przysługuje przez okres ustalony przepisami Kodeksu Pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego oraz urlopu ojcowskiego”. Miesięczny zasiłek macierzyński za ten okres wynosi 100% podstawy wymiaru zasiłku.

Dodatkowy urlop macierzyński

Obecnie nie obowiązują już przepisy umożliwiające przedłużenie urlopu macierzyńskiego o dodatkowych 6 (w przypadku urodzenia jednego dziecka) lub 8 tygodni (w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie). Nie oznacza to jednak, iż czas, który maksymalnie można poświęcić sprawowaniu opieki nad dzieckiem uległ skróceniu.

Dodatkowy urlop macierzyński został włączony do okresu urlopu rodzicielskiego, z którego skorzystać mogą rodzice po wykorzystaniu urlopu lub zasiłku macierzyńskiego. Urlop ten wynosi 32 tygodnie (w odniesieniu do urodzenia jednego dziecka) lub 34 tygodnie (w odniesieniu do urodzenia większej liczby dzieci w trakcie jednego porodu). W tym wymiarze urlop rodzicielski przysługuje łącznie obojgu rodziców dziecka – mogą oni korzystać z niego nawet jednocześnie.

Urlop rodzicielski może zostać udzielony jednorazowo lub w częściach (aż do czasu, gdy w roku kalendarzowym dziecko skończy 6 lat). W tym przypadku żadna z części urlopu rodzicielskiego – z pewnymi wyjątkami – nie powinna być krótsza niż 8 tygodni.

Gdyby natomiast podsumować dostępny czas urlopu, z dzieckiem spędzić można jego pierwszy rok życia: urlop macierzyński wraz z urlopem rodzicielskim wynoszą bowiem łącznie 52 tygodnie (lub więcej, gdy na świat przyszło więcej niż jedno dziecko).