Wielu pracodawców przed podjęciem decyzji o zatrudnieniu danego pracownika proponuje kandydatowi odbycie jednego dnia w pracy w charakterze dnia próbnego. Często zdarza się, że pracownik wykonuje w tym czasie obowiązki bez żadnego wynagrodzenia. Czy dzień próbny w pracy za darmo to podejście zgodne z prawem?
Czy dzień próbny jest płatny? Najnowsze ustalenia
Umowa na dzień próbny – choć z powodu bardzo krótkiego czasu obowiązywania może się ona wydawać specyficznym typem umowy zawieranej z pracownikiem – jest tak naprawdę umową o pracę na czas określony. Oznacza to, że dla umowy o pracę na 1 próbny dzień obowiązują w praktyce takie same zapisy Kodeksu pracy, jak ma to miejsce w przypadku „typowych” umów między pracodawcą a pracownikiem.
A zatem umowę próbną zawieraną na okres krótszy niż 3 miesiące (niezależnie od tego, czy jest ona zawierana na 3 miesiące, czy na 1 dzień), „zawiera się w celu sprawdzenia (...) pracownika i możliwości jego zatrudnienia w celu wykonywania (...) pracy”. Zapis ten znajduje się w art. 25 ust. 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, Dz. U. 1974 Nr 24 poz. 141.
Ponieważ często zdarza się, że pracodawcy nie zamierzają dopełnić swoich obowiązków zgodnie z obowiązującym prawem pracy, pracownicy zastanawiają się czasem nad następującą kwestią: „w jaki sposób należy postąpić, jeśli pracodawca nie chce zawrzeć umowy na dzień próbny?”. Odpowiedź na to pytanie jest prosta: w takiej sytuacji można zgłosić się do właściwego miejscowo sądu pracy.
Przed skierowaniem sprawy do sądu można skontaktować się z Infolinią Centrum Poradnictwa Państwowej Inspekcji Pracy (numer kontaktowy to 459 599 000 w przypadku telefonów komórkowych oraz 801 002 006 dla połączeń wykonywanych z telefonów stacjonarnych). Konsultanci udzielą wszelkich niezbędnych informacji na temat tego, w jaki sposób postępować z nierzetelnym niedoszłym pracodawcą.
W celu rozstrzygnięcia sprawy w sądzie pracy w sposób korzystny dla pracownika musi on dowieść przed sądem, że faktycznie wykonywał obowiązki na rzecz pracodawcy. Jako dowód może posłużyć np. korespondencja mailowa czy zeznania innych pracowników. W takim wypadku poszkodowanemu przysługuje prawo do wynagrodzenia za dany okres powiększone o wynagrodzenie naliczone za okres wypowiedzenia (w przypadku umowy zawieranej na 1 dzień próbny okres wypowiedzenia wynosi 3 dni robocze).
Jak powinna wyglądać umowa na dzień próbny – wzór
Jeśli chodzi o umowy zawierane na okres próbny, to ich forma nie może być dowolna. Formę umowy oraz elementy, jakie powinna ona zawierać, szczegółowo regulują przepisy ustawy Kodeks pracy. Regulacje ustawy dotyczą także takiej formy umowy o pracę, jaką jest umowa na dzień próbny – wzór powinien zawierać takie elementy, jakie można spotkać w przypadku „typowych” umów o pracę. Zgodnie z obowiązującym ustawodawstwem, pracodawca powinien – nie później niż w dniu, w którym dany pracownik rozpoczyna swoją pracę – dostarczyć mu formularz umowy do podpisania.
Jeśli chodzi o elementy, które powinny znaleźć się na formularzu umowy próbnej, to są to między innymi takie informacje jak:
- dane stron (tj. pracownika oraz firmy pracodawcy) zawierających czasową umowę o pracę,
- datę zawarcia umowy oraz okres, od którego zaczyna ona obowiązywać (co ciekawe, daty te nie muszą się pokrywać, ponieważ data podpisania umowy może być wcześniejsza niż dzień, w którym pracownik faktycznie rozpoczyna pracę),
- miejsce wykonywania obowiązków zawodowych (zazwyczaj jest to siedziba firmy),
- określenie stanowiska pracy oraz obowiązków z nim związanych,
- wymiar czasu pracy (pełny etat, ½ etatu itd. Zasady określania wymiaru pracy przy umowie na okres próbny są takie same jak w przypadku pozostałych umów o pracę, w związku z czym czas pracownika powinien być rejestrowany tak jak w przypadku innych pracowników),
- wysokość wynagrodzenia zasadniczego.
Umowa na okres próbny wygasa po upłynięciu okresu, na który ją zawarto. To nie jedyny możliwy sposób zakończenia umowy – alternatywą jest złożenie wypowiedzenia przez pracownika. Jeśli chodzi o okres wypowiedzenia, to zgodnie z art. 34 ustawy Kodeks Pracy wynosi on:
- 2 tygodnie dla umowy zawartej na 3 miesiące,
- tydzień dla umowy zawartej na okres dłuższy niż 2 tygodnie, lecz krótszy niż 3 miesiące,
- 3 dni robocze dla umowy obowiązującej nie dłużej niż 2 tygodnie.
Wynagrodzenie za dzień próbny – ile powinno wynosić?
Wielu przedsiębiorców traktuje dzień próbny jako bezpłatną próbę sprawdzenia umiejętności kandydata do pracy na danym stanowisku. Co gorsza, niektórzy wykorzystują to rozwiązanie w celu doraźnego wspierania swojej kadry dodatkowym, niczego nieświadomym pracownikiem.
Czy zgodnie z obowiązującym prawem pracy pracownik jest chroniony przed tego typu praktykami? Czy dzień próbny jest płatny? Tak – rozwiązaniem jest zapis w Kodeksie pracy, zgodnie z którym pracownikowi przysługuje za wykonywanie pracy w tym okresie wynagrodzenie nie niższe niż najniższe wynagrodzenie ustawowe. W 2023 roku jest to 22,80 zł brutto w przypadku umowy zlecenia lub proporcjonalna część miesięcznego wynagrodzenia z tytułu umowy o pracę wynoszącego 3490 zł brutto (obowiązuje do 31. sierpnia 2023 roku).
Warto przy tym pamiętać o jednym ważnym aspekcie – wynagrodzenie dla pracownika z tytułu wykonywania przez niego pracy w trakcie dnia próbnego to nie jego prawo, lecz obowiązek! Oznacza to, że wszelkie ustalenia, zgodnie z którymi kandydat miał odbyć pracę w dniu próbnym bezpłatnie lub poniżej minimalnej stawki wynagrodzenia (jest to istotne w przypadku umowy o pracę oraz umowy zlecenia), są z mocy prawa nieważne, a pracownik musi otrzymać stosowne wynagrodzenie za dzień próbny. Dzień próbny w pracy za darmo to rozwiązanie, które zdecydowanie nie jest zgodne z obowiązującymi przepisami prawa pracy.
O czym jeszcze należy wiedzieć podczas podpisywania umowy na dzień próbny? Umowa o pracę zawierana na tak krótki okres nie uprawnia m.in. do urlopu na poszukiwanie pracy. Takie prawo przysługuje jedynie tym pracownikom, którzy podpisali umowę na okres próbny z maksymalnym okresem obowiązywania (tj. przez 3 miesiące).
Dzień próbny w pracy – jak zmienić umowę przy chęci zatrudnienia?
Nawet jeśli obie strony są usatysfakcjonowane współpracą, niemożliwe jest przedłużenie zawartej umowy na dzień próbny za pomocą aneksu. Podczas przedłużania próbnej umowy o pracę trzeba pamiętać, że nie można przedłużyć takiej umowy, jeśli została ona podpisana na bardzo krótki okres. Przedłużona umowa będzie traktowana jak kolejna umowa na czas określony. Jest to istotne, ponieważ pracodawca może zawrzeć z pracownikiem jedynie trzy takie umowy, czwarta zaś staje się z mocy prawa umową na czas nieokreślony.
Bezpłatny dzień próbny – podsumowanie
Bezpłatny dzień próbny w pracy dla kandydata na dane stanowisko to niechlubny, lecz niestety dość często stosowany manewr w wielu przedsiębiorstwach. Zdarza się, że pracodawcy regularnie stosują praktykę, zgodnie z którą zapraszają kandydata do nieodpłatnej pracy w trakcie dnia próbnego, lecz po wykonaniu obowiązków nie zatrudniają go.
Za nieprzestrzeganie przepisów pracodawcy zgodnie z kodeksem pracy mogą ponieść dotkliwe sankcje o finansowym charakterze – kara z tytułu niepodpisania umowy z pracownikiem może wynieść nawet 30 tysięcy złotych.
