Plusy i minusy umowy o dzieło

Umowa o dzieło to rodzaj umowy cywilnoprawnej, która uregulowana jest przepisami Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks Cywilny. Zgodnie z art. 627 Kodeksu: „Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia”. Umowa określa zatem stosunki pomiędzy przyjmującym a zlecającym zamówienie. Nie jest ona też tożsama z nawiązaniem stosunku pracy czy zleceniem, poprzez które – zgodnie z art. 734 Kodeksu – „przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie”.

Umowa o dzieło stanowi umowę rezultatu, czyli jej realizacja powinna być potwierdzona osiągnięciem ostatecznego rezultatu (o charakterze materialnym lub niematerialnym).

Umowa o dzieło – wynagrodzenie

Ten typ umowy scharakteryzowany został w art. 627-646 Kodeksu Cywilnego. Określono w nich kwestie związane m.in. z wynagrodzeniem należnym za wykonanie umowy czy roszczeniami wynikającymi z jej niewykonania.

Wynagrodzenie za wykonanie dzieła może zostać ustalone poprzez wskazanie podstaw do jego ustalenia. Jeżeli podstaw tych nie określono, nie wskazano też wysokości wynagrodzenia, „poczytuje się w razie wątpliwości, że strony miały na myśli zwykłe wynagrodzenie za dzieło tego rodzaju”. Jeśli także w ten sposób niemożliwe jest skalkulowanie wynagrodzenia, pod uwagę należy wziąć uzasadniony nakład pracy oraz inne nakłady, które poniósł przyjmujący zamówienie.

W przypadku, gdy umówiono się na wynagrodzenie kosztorysowe (biorące pod uwagę zestawienie planowanych prac i przewidywanych kosztów), a w trakcie wykonywania dzieła zmieniono wysokość cen albo obowiązujących stawek, strony mogą zażądać stosownej zmiany wynagrodzenia, które wcześniej ustalono. Nie może to jednak dotyczyć należności, które zostały uiszczone przed zmianą cen albo stawek (np. za materiały lub robociznę). Ponadto, jeżeli w trakcie pracy zajdzie konieczność wykonania dodatkowych czynności, nieprzewidzianych wcześniejszym kosztorysem sporządzonym przez zamawiającego, przyjmujący może ubiegać się o podwyższenie wynagrodzenia. Jeśli kosztorys był sporządzony przez przyjmującego zamówienie, do podwyższenia zapłaty może dojść jedynie wtedy, gdy „mimo zachowania należytej staranności nie mógł przewidzieć konieczności prac dodatkowych”. Istotne jest, że dodatkowe prace muszą zostać wykonane po akceptacji zamawiającego.

Dodatkowo, znaczne podwyższenie wynagrodzenia kosztorysowego może stanowić powód odstąpienia od umowy przez zamawiającego. Dojść może do tego niezwłocznie, a przyjmujący powinien otrzymać stosowną część wcześniej umówionego wynagrodzenia.

Zlecający i przyjmujący zamówienie mogą również uzgodnić wynagrodzenie ryczałtowe. Ten typ wynagrodzenia nie może zostać podwyższony, chyba że dokona tego sąd, w przypadku rażącej straty, na którą naraziłby się przyjmujący po niedających się wcześniej przewidzieć zmianach.

Umowa o dzieło – materiały

Koszty materiałów mogą zostać wzięte pod uwagę w trakcie ustalania wynagrodzenia, np. w ramach wynagrodzenia kosztorysowego. Jeśli natomiast niezbędne materiały dostarcza zamawiający, obowiązkiem przyjmującego jest ich wykorzystywanie w odpowiedni sposób, złożenie rachunku oraz zwrot nieużytej części. Gdy dostarczone materiały nie nadają się do prawidłowego wykonania zamówienia, przyjmujący powinien natychmiast poinformować o tym zamawiającego.

Umowa o dzieło – terminy i odpowiedzialność

W przypadku znacznego opóźnienia w rozpoczęciu lub wykończeniu dzieła przez przyjmującego zamówienie oraz niewielkiego prawdopodobieństwa ukończenia go w ustalonym czasie, zamawiający ma możliwość odstąpienia od zawartej umowy jeszcze przed upływem terminu na wykonanie dzieła. Nie jest koniecznie wyznaczanie dodatkowego terminu.

Ponadto, zgodnie z art. 636 Kodeksu: „Jeżeli przyjmujący zamówienie wykonywa dzieło w sposób wadliwy albo sprzeczny z umową, zamawiający może wezwać go do zmiany sposobu wykonania i wyznaczyć mu w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu zamawiający może od umowy odstąpić albo powierzyć poprawienie lub dalsze wykonanie dzieła innej osobie na koszt i niebezpieczeństwo przyjmującego zamówienie”. Zamawiający może również zażądać zwrotu materiałów potrzebnych do wykonania dzieła, jeżeli sam je dostarczał.

Odpowiedzialność za wady dzieła opiera się na przepisach dotyczących rękojmi przy sprzedaży. Może być ona wyłącznie po stronie przyjmującego zamówienie, jeśli wada jest spowodowana materiałami dostarczanymi przez zamawiającego.

Co więcej, jeśli przyjmujący zamówienie był gotowy do wykonania go, lecz z przyczyn leżących po stronie zamawiającego do realizacji dzieła nie doszło, obowiązkiem zamawiającego jest zapłata wynagrodzenia. Co do zasady też wynagrodzenie za wykonanie dzieła jest należne w chwili jego oddania (chyba że ustalono inaczej, np. obliczono wynagrodzenie dla każdej z części dzieła osobno). Obowiązkiem zamawiającego jest odebranie dzieła, które przyjmujący mu wydaje wedle swych zobowiązań.

Niemniej, na podstawie art. 644 Kodeksu: „Dopóki dzieło nie zostało ukończone, zamawiający może w każdej chwili od umowy odstąpić płacąc umówione wynagrodzenie. Jednakże w wypadku takim zamawiający może odliczyć to, co przyjmujący zamówienie oszczędził z powodu niewykonania dzieła”.

Dodać też warto, że umowa o dzieło – jeśli jego wykonanie jest zależne od osobistych przymiotów osoby, która przyjmuje zamówienie – podlega rozwiązaniu ze względu na jego śmierć lub niezdolność do pracy.

Ponadto roszczenia, które wynikają z zawartej umowy o dzieło przedawniają się po dwóch latach od dnia oddania dzieła, a jeśli do oddania nie doszło – od dnia, w którym powinno ono być oddane.

Umowa o dzieło w praktyce

W praktyce umowa o dzieło jest interesująca przede wszystkim pod dwoma względami: jej obciążenia podatkowego oraz należności na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

1) Umowa o dzieło – podatek. Umowa jest opodatkowana podatkiem dochodowym. Jeżeli kwota umowy nie jest wyższa niż 200 zł (brutto), stosowany jest podatek zryczałtowany – 18%, bez względu na koszty uzyskania przychodu. W pozostałych przypadkach stosowane są stawki 18% lub 32% (zależnie od progu podatkowego). Koszty uzyskania przychodu mogą wynosić 20% lub 50%, jeżeli w umowę wpisane są prawa autorskie.

2) Umowa o dzieło a ZUS. Umowa – jeżeli nie jest zawierana pomiędzy pracodawcą a swoim pracownikiem – nie stanowi tytułu do obowiązkowego ubezpieczenia społecznego (emerytalnego, rentowego, chorobowego, wypadkowego) oraz zdrowotnego. Oznacza to, iż umówione wynagrodzenia nie podlega oskładkowaniu. Umowę tę charakteryzują zatem najniższe koszty zatrudnienia.

Kolejną kwestią jest też umowa o dzieło – wzór. Nie został on narzucony przez prawodawcę, jednak umowa taka powinna z pewnością zawierać: oznaczenie stron, które umowę zawierają; określenie przedmiotu umowy; wyznaczone wynagrodzenie; terminy rozpoczęcia i zakończenia wykonania dzieła; ustalenia fakultatywne (np. dotyczące dostaw materiałów); podpisy stron.

Brak szczególnej formy zawarcia jest jedną z cech charakterystycznych umowy o dzieło – może więc ona zostać zawarta nawet ustnie. Zalecana jest jednak, dla celów dowodowych, forma pisemna.

Plusy i minusy umowy o dzieło

Korzyści z zawarcia umowy o dzieło osiągają zarówno zamawiający dzieło, jak i przyjmujący zamówienie.

Zamawiający decydują się na najmniej kłopotliwy sposób zatrudnienia podwykonawcy, nie mają też obowiązku opłacania składek (tak społecznych, jak i zdrowotnych). Ponadto w każdym momencie przed ukończeniem dzieła mogą od umowy o dzieło odstąpić.

Z kolei przyjmujący mają pełną swobodę dotyczącą miejsca, czasu i sposobu wykonania pracy. Ich wyłącznym zobowiązaniem jest osiągnięcie umówionego rezultatu, co odróżnia ten rodzaj pracy od wszelkich innych form zatrudnienia. Praca, co do zasady, wykonywana jest bez nadzoru i kierownictwa (konieczne mogą być natomiast, w określonych sytuacjach, konsultacje). Przyjmujący nie musi też wykonywać dzieła osobiście. Dodatkowo wynagrodzenie netto jest najwyższe w stosunku do innych form zatrudnienia.

Pamiętać jednak warto o wadach tego typu umowy, z którymi mierzyć muszą się przede wszystkim przyjmujący zamówienie. Odpowiadają oni za wykonanie dzieła swoim całym majątkiem. Jeżeli ustalono wynagrodzenie ryczałtowe – nie mogą ubiegać się o podwyższenie go. Jeśli wykonają dodatkowe, niezbędne prace przy dziele bez zgody zamawiającego – nie mogą żądać podwyższenia zapłaty. Wynagrodzenia czy czasu wolnego nie chronią przepisy Kodeksu Pracy, umowa o dzieło jest bowiem umową cywilnoprawną. Nie są oni uprawnieni do świadczeń gwarancyjnych (wynikających np. z choroby czy macierzyństwa), odszkodowania za wypadek przy pracy czy ochrony w przypadku bankructwa zamawiającego.