Przerwa w pracy – co mówi o niej kodeks pracy?

Znaczenie przerw w pracy dla zdrowia i efektywności pracowników

Nadrzędnym celem regulacji dotyczących przerw w pracy jest ochrona pracowników przed nadmiernym obciążeniem obowiązkami, co może negatywnie wpływać na ich zdrowie i efektywność. Nadużycia w zakresie 40-godzinnej normy pracy prowadzą do chronicznego zmęczenia, osłabionej koncentracji i spadku produktywności.

Według raportu Human Power, opartego na badaniu 1149 pracowników polskich firm, 46,4% badanych pracuje przez wiele godzin bez przerwy, a 53,8% tej grupy stanowią osoby na stanowiskach kierowniczych. Z kolei 47,3% respondentów przyznaje, że przerwa w pracy pozwala im odzyskać siły i energię. Badania potwierdzają, że dla zachowania wydajności konieczne jest przeplatanie okresów intensywnej pracy z chwilami odpoczynku. Dlatego tak ważne jest egzekwowanie prawa do przerwy w pracy.

Czy pracownik ma ustawowo zagwarantowaną przerwę w pracy?

Kodeks jasno określa prawo do przerw w pracy. Zgodnie z art. 134 Kodeksu pracy, pracownik ma prawo do przerw wliczanych do czasu pracy w zależności od długości dobowego wymiaru czasu pracy:

• jeżeli pracuje co najmniej 6 godzin – przysługuje mu jedna 15-minutowa przerwa,

• jeżeli pracuje dłużej niż 9 godzin – przysługuje mu druga 15-minutowa przerwa,

• jeżeli pracuje dłużej niż 16 godzin – przysługuje mu trzecia 15-minutowa przerwa.

Każda z tych przerw jest wliczana do czasu pracy. Pracodawca nie musi wprowadzać ich dodatkowo w regulaminie – są one obowiązkiem wynikającym z przepisów.

Pracownicy młodociani mają prawo do 30-minutowej, w pełni płatnej przerwy, jeśli ich czas pracy przekracza 4,5 godziny dziennie (art. 202 § 31 K.p.).

Przepisy nie precyzują dokładnie, kiedy i w jaki sposób przerwa powinna być wykorzystywana, co pozostawia pewną elastyczność dla pracodawców. Jednakże 15-minutowa przerwa powinna następować w trakcie pracy, a nie na jej początku lub końcu.

Miejsce spędzania przerwy

Kodeks pracy nie określa, gdzie pracownik może przebywać w czasie przerwy. Jeśli regulamin pracy nie wskazuje inaczej, pracownik za zgodą przełożonego może zagospodarować ten czas według własnych potrzeb. Ważne jest jednak, aby informować pracodawcę o ewentualnym opuszczeniu miejsca pracy.

Przerwy dla pracowników na część etatu

Osoby zatrudnione na pół etatu nie zawsze mają prawo do 15-minutowej przerwy. Zależy to od dziennego wymiaru czasu pracy. Jeśli np. pracownik pracuje od 8:00 do 12:00, przerwa mu nie przysługuje. Jeśli jednak jednego dnia pracuje 8 godzin, a w inne dni krócej, przerwa przysługuje mu tylko w dniu, w którym jego zmiana wynosi minimum 6 godzin.

Kiedy można liczyć na dodatkowe przerwy w pracy?

Każdy pracownik, który wykonuje pracę przy monitorze ekranowym przez co najmniej połowę dobowego wymiaru czasu pracy, ma prawo do co najmniej 5-minutowej przerwy po każdej godzinie pracy przy komputerze, wliczanej do czasu pracy (zgodnie z rozporządzeniem z 1 grudnia 1998 r.).

Kobiety w ciąży mają dodatkowe uprawnienia – jeśli ich praca obejmuje korzystanie z monitora ekranowego, to nie mogą pracować przy komputerze dłużej niż 50 minut bez przerwy, po której przysługuje im co najmniej 10 minut przerwy. Praca przy monitorze ekranowym nie może przekraczać łącznie 8 godzin dziennie (zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 3 kwietnia 2017 r.).

Pracownicy z orzeczeniem o niepełnosprawności mają prawo do dodatkowej, w pełni płatnej 15-minutowej przerwy na odpoczynek lub gimnastykę, na podstawie art. 17 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej.

Pracownice karmiące dziecko piersią mają prawo do jednej lub dwóch przerw na karmienie, zależnie od długości dnia pracy – po 30 minut każda, lub po 45 minut w przypadku karmienia więcej niż jednego dziecka. Mogą je również łączyć w jedną dłuższą przerwę (art. 187 Kodeksu pracy).

Dodatkowe przerwy w pracy

Zgodnie z art. 141 K.p., pracodawca może wprowadzić dodatkową, niewliczaną do czasu pracy przerwę nieprzekraczającą 60 minut, przeznaczoną na posiłek lub załatwienie spraw osobistych. Jeżeli w firmie obowiązuje regulamin pracy, powinien on określać warunki korzystania z takiej przerwy.

Znaczenie przerw dla dobrostanu pracowników

Odpowiednio wykorzystane przerwy wpływają pozytywnie na zdrowie i wydajność pracowników. Badania pokazują, że regularne przerwy redukują stres, zwiększają kreatywność i poprawiają zdolność koncentracji. Pracodawcy powinni dążyć do zapewnienia komfortowych warunków do odpoczynku, np. poprzez tworzenie stref relaksu czy promowanie kultury pracy sprzyjającej korzystaniu z przysługujących przerw.

Dzięki odpowiedniemu zarządzaniu przerwami zarówno pracownicy, jak i pracodawcy mogą czerpać korzyści z bardziej efektywnej i zdrowej organizacji czasu pracy.