Zachowek – czym jest i komu przysługuje?

Majątek zmarłej osoby co do zasady rozdzielany jest między bliskich w formie spadku. Jego przekazanie może nastąpić z mocy prawa lub na podstawie spisanego przed śmiercią testamentu. Co jednak w sytuacji, gdy któryś z członków najbliższej rodziny nie otrzyma ani grosza i poczuje się z tego powodu pokrzywdzony? Na szczęście w polskim systemie prawnym istnieje instytucja tzw. zachowku. Kiedy i komu przysługuje?

Dzielenie majątku po śmierci bliskiej osoby jest bardzo często powodem do kłótni w gronie rodziny. Może się bowiem zdarzyć tak, że decyzja zmarłego co do rozporządzania aktywami po jego odejściu jest nie do zaakceptowania dla części osób. Bardzo często także w testamencie pomijani są najbliżsi, a spadek wędruje do osób trzecich. Istnieją jednak sposoby, aby chociaż część zgromadzonego majątku pozostała w rodzinie.

Spadek z testamentu

Każda osoba pełnoletnia posiadająca zdolność do czynności prawnych może spisać testament, czyli dokument na mocy którego rozporządza swoim majątkiem po śmierci. Jego treść może być spisana własnoręcznie lub przez notariusza, który potwierdza autentyczność zawartych tam postanowień. Testament wchodzi w życie po śmierci danej osoby, a o jego treści informowane są osoby, których dotyczy. Często zdarza się tak, że osoba zmarła nie uwzględniła w nim najbliższych członków rodziny. W takim przypadkach istnieją możliwości prawne takie jak między innymi podważenie czy też sądowe unieważnienie testamentu. W praktyce jednak, aby tak się stało, muszą istnieć bardzo mocne przesłanki i dowody, że testament sfałszowano lub osoba go spisująca nie była w pełni władz umysłowych lub zrobiła to pod groźbą.

Czym jest zachowek?

Czy jeśli bliski nie uwzględnił członka rodziny w testamencie i koniec końców osoba ta nie otrzymała choćby złotówki z majątku zmarłego, ma jakiekolwiek środki prawne, aby się tego domagać? Okazuje się, że tak. Przepisy polskiego prawa uwzględniają bowiem tzw. zachowek. Czym jest ta instytucja? Kiedy należy się zachowek? To przede wszystkim narzędzie chroniące najbliższych, który jest niejako złotym środkiem jeśli chodzi o prawo do rozdysponowania majątku według własnej woli, a uprawnieniami rodziny do choćby części majątku zmarłego. Prawo do zachowku w wielu przypadkach jest ostatnią możliwością do tego, aby majątek wypracowywany przez całą rodzinę, nie trafił w całości w ręce osób trzecich.

Komu należy się zachowek?

Testament a zachowek - jaka jest między nimi zależność? W praktycznym wymiarze zachowek pozwala nieco obejść treść testamentu, gwarantując prawo do ułamkowej części majątku w taki sposób, jak gdyby zmarły nie przepisał wszystkiego innej osobie. Komu należy się zachowek? Należy w tym miejscu podkreślić, że zachowek przysługuje tylko najbliższej rodzinie, a więc małżonkowi, rodzicom spadkodawcy, a także zstępnym, czyli na przykład dzieciom, wnukom i prawnukom. Drugim z warunków jest to, że osoby te byłyby powołane do spadku, gdyby zmarły przed śmiercią nie spisał testamentu. Zachowek po rodzicach należy się więc wyłącznie dzieciom, które spełniały wszelkie warunki pozwalające otrzymać spadek z mocy prawa, czyli nie były wydziedziczone lub nie zaszły inne okoliczności wyłączające takie prawo.

Zachowek mimo spadku?

Z jeszcze inną sytuacją mamy do czynienia, gdy członek rodziny co prawda otrzyma część spadku, ale uważa, że jest ona zbyt mała i nie wystarcza na pokrycie przysługującego mu roszczenia o zachowek. W takich przypadkach bierze się pod uwagę między innymi wartości, jakie otrzymali inni współspadkobiercy. Na tej podstawie osoba taka może domagać się od innych dziedziczących zapłaty konkretnej sumy pieniężnej. Najczęściej tego typu historie kończą się polubownie, ale możliwa jest także mniej przyjemna droga prawna.

Prawo do zachowku - komu nie przysługuje

Zachowek z reguły nie przysługuje osobie, która została wydziedziczona. Może to nastąpić w drodze spisania testamentu. Spadkodawca jest uprawniony do pozbawienia zstępnych, małżonka i rodziców zachowku jeśli postępowali oni wbrew jego woli lub w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego lub dopuścili się względem niego umyślnego przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu. Ponadto, prawo do zachowku mogą stracić bliscy, którzy uporczywie nie dopełniali względem spadkodawcy podstawowych obowiązków rodzinnych. Zachowek nie należy się także tym, którzy odrzucili spadek lub zawarli ze spadkodawcą umowę na mocy której zrzekli się dziedziczenia. Poza tym, sąd może orzec, że dany członek rodziny z jakichś powodów nie jest godny dziedziczenia.

Ile wynosi zachowek?

Wiemy już, czym charakteryzuje się tak instytucja, dlatego warto pochylić się na tym, ile wynosi zachowek? Zachowek, jak już wspomniano, to ułamkowa część udziału w spadku po bliskim zmarłym. Jego wysokość uzależniona jest w głównej mierze od sytuacji zawodowej i finansowej osoby ubiegającej się o zachowek, jej wieku, a także stopnia spokrewnienia ze spadkodawcą. Przepisy stanowią, że wysokość zachowku w przypadku osoby trwale niezdolnej do pracy albo małoletniej wynosi dwie trzecie, a pozostałych osób połowę wartości udziału spadku. Pamiętajmy jednak, że prawo do zachowku po jednej osobie może posiadać kilku krewnych, dlatego aby wyliczyć dokładną wysokość, trzeba dokonać stosownych równań ułamkowych.

Zachowek a przedawnienie

Prawo do zachowku jak wszystkie inne prawa majątkowe się przedawnia. Jeśli chodzi o zachowek przedawnienie następuje z upływem pięciu lat od dnia ogłoszenia testamentu. Gdy mówimy o roszczeniu przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku na podstawie otrzymanego zapisu windykacyjnego lub darowizn termin pięciu lat liczy się od momentu otwarcia spadku. Należy dokładnie pilnować terminów, ponieważ ich przywrócenie nie jest możliwe, chyba że nastąpią jakieś ważne okoliczności, które by to usprawiedliwiały.