Zasiłek macierzyński i działalność gospodarcza

Z zasiłku macierzyńskiego skorzystać mogą ubezpieczone, które podlegając ubezpieczeniu chorobowemu lub przebywając na urlopie wychowawczym: urodziły dziecko; przyjęły na wychowanie dziecko do 7. roku życia lub do 10. roku życia (jeśli wobec dziecka zadecydowano o odroczeniu obowiązku szkolnego) i starają się o jego przysposobienie lub przyjęły dziecko do 7. lub 10. roku życia (w przypadku odroczenia obowiązku szkolnego) na wychowanie w ramach rodziny zastępczej (oprócz zawodowej rodziny zastępczej).

Kwestie te reguluje Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, wraz z późniejszymi zmianami, spośród których najważniejszą była Ustawa z dnia 15 maja 2015 roku o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz niektórych innych ustaw.

Komu przysługuje zasiłek macierzyński?

Zasiłek macierzyński jest świadczeniem, które przysługuje nie tylko pracownikom, czyli osobom zatrudnionym na umowę o pracę. Skorzystać z niego mogą także: członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych oraz spółdzielni kółek rolniczych; osoby wykonujące pracę nakładczą; osoby pracujące na podstawie umowy agencyjnej albo umowy zlecenia (lub innej umowy dotyczącej świadczenia usług), a także osoby z nimi współpracujące oraz świadczące pracę na podstawie umowy uaktywniającej; osoby pracujące odpłatnie na podstawie skierowania do pracy (w tym osoby odbywające karę pozbawienia wolności lub tymczasowo aresztowane); osoby odbywające służbę zastępczą i osoby, które objęte są ubezpieczeniem chorobowym.

Z zasiłku skorzystać mogą również osoby prowadzące pozarolniczą działalność oraz osoby z nimi współpracujące. Zgodnie z prawem dostępny jest więc zasiłek macierzyński dla przedsiębiorcy, pod warunkiem, iż opłaca on składki na ubezpieczenie chorobowe.

W jakim okresie przysługuje zasiłek macierzyński?

Świadczenie można pobierać za okresy, które równe są okresom urlopu macierzyńskiego (lub urlopu na jego warunkach), rodzicielskiego lub ojcowskiego. Jeżeli zatem pod uwagę weźmiemy okres odpowiadający długości urlopu macierzyńskiego, zasiłek pobierać można przez 20 tygodni (urodzenie jednego dziecka), 31 tygodni (w przypadku jednoczesnego urodzenia dwójki dzieci), 33 tygodnie (urodzenie trojga dzieci w trakcie jednego porodu), 35 tygodni (urodzenie czworga dzieci) lub 37 tygodni (gdy podczas jednego porodu urodzonych zostanie pięcioro lub więcej dzieci). Z urlopu macierzyńskiego oraz zasiłku skorzystać można już do 6 tygodni przed porodem. Wówczas po porodzie wykorzystywany jest pozostały urlop, na podstawie którego obliczany jest okres wypłaty zasiłku.

Zasiłek macierzyński, a działalność gospodarcza przed nowelizacją ustawy

Prowadząc działalność gospodarczą, obowiązkowo opłacane są składki na ubezpieczenie emerytalno-rentowe oraz na ubezpieczenie zdrowotne. Ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne, jednak to właśnie opłacanie tej części umożliwia pobieranie zasiłku macierzyńskiego, podobnie jak pobieranie zasiłku chorobowego. Prawo do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego przedsiębiorca nabywa dzięki terminowemu, nieprzerwanemu opłacaniu niezbędnych składek przez 90 dni. Zasiłek macierzyński jest natomiast niezależny od tego, jak długo ubezpieczenie chorobowe jest opłacane – przysługuje już od dnia zgłoszenia do ubezpieczenia i opłacenia pierwszej składki.

Do czasu wejścia w życie wspomnianej wcześniej nowelizacji ustawy (do listopada 2015 roku) dawało to szerokie możliwości przedsiębiorczym kobietom, planującym pobieranie zasiłku macierzyńskiego. Wystarczyło na miesiąc przed porodem uiścić składkę chorobową na najwyższym poziomie (3 666,34 zł), by przez rok otrzymywać od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych zasiłek macierzyński opiewający na ok. 6 tys. zł. Podstawą wymiaru zasiłku była bowiem zadeklarowana miesięcznie kwota, nie wyższa nić 250% i nie niższa niż 60% przewidywanego, średniego zarobku przez rok przed porodem. Takie przepisy umożliwiały pobieranie wysokiego zasiłku dzięki niewielkiemu nakładowi składek. Wszystko dlatego, że w przypadku działania ubezpieczenia chorobowego krócej niż przez 12 miesięcy, podstawą do wyliczenia wysokości zasiłku były składki uiszczone w pełnych miesiącach kalendarzowych – nawet, jeśli opłacane były zaledwie przez miesiąc.

Zasiłek macierzyński w przypadku prowadzenia działalności obecnie

Obecne regulacje relacji zasiłek macierzyński – działalność gospodarcza są nieco bardziej skomplikowane. Wysokość otrzymywanego zasiłku skorelowana jest zarówno z wysokością opłacanych składek, jak i czasem ich opłacania. Oznacza to, iż świadczenie jest tym wyższe, im wyższe składki są uiszczane. Ogranicza to wcześniejsze nadużycia w postaci jednokrotnej opłaty wysokiej składki i pobierania z tego tytułu wysokiego zasiłku. Świadczenia stały się bardziej proporcjonalne i sprawiedliwe.

Nowe przepisy uregulowały przede wszystkim sytuację osób, które prowadzą własną działalność krócej niż rok oraz tych, których działalność funkcjonuje od roku lub dłużej, jednak składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe nie były jeszcze opłacane przez pełnych 12 miesięcy. W tych przypadkach bazą do wyliczenia wymiaru zasiłku macierzyńskiego jest najniższa podstawa wymiaru składek, która powiększana jest o 1/12 wartości nadwyżek z poszczególnych miesięcy, które zostały zadeklarowane ponad podstawę. Jednocześnie uwzględniany jest też współczynnik 13,7% (wynikający z opłacanych składek społecznych) oraz 18% podatku dochodowego. W przypadku opłacania składek dłużej niż przez 12 miesięcy, podstawę wymiaru zasiłku stanowi średni miesięczny przychód w ciągu poprzedzającego roku, po odliczeniu współczynnika 13,71%.

Podstawę dla przedsiębiorców stanowi więc 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia (w 2023 roku to 1047 zł, wynikające z tzw. małego ZUS-u, który opłacany jest przez przedsiębiorców w trakcie pierwszych, pełnych 24 miesięcy prowadzenia firmy) lub 60% przewidywanego przeciętnego wynagrodzenia w ciągu miesiąca w danym roku (w 2023 roku to 4161 zł, czyli tzw. duży ZUS, opłacany przez przedsiębiorców nieposiadających prawa do płacenia niższych składek oraz prowadzących działalność dłużej niż dwa lata). Najwyższą możliwą podstawą wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne pozostaje natomiast 250% prognozowanego, miesięcznego wynagrodzenia. W 2023 roku od stycznia do lipca to zatem 8725 zł, a od lipca do grudnia to 9000 zł. Bez znaczenia pozostaje tzw. mały i duży ZUS – przedsiębiorca, zgłaszając się do ubezpieczenia chorobowego, może wybrać taką podstawę dla wymiaru swoich składek. Stałe podwyższenie składek może być więc opłacalne.

Dodatkowo nie ma żadnych przeciwwskazań, by firma w dalszym ciągu normalnie funkcjonowała – kobieta pobierająca zasiłek macierzyński może jednocześnie uzyskiwać przychody z tytułu prowadzonej przez siebie działalności. Ponadto koszty składek oddziałują na podatek dochodowy, który należy zapłacić. Wydatki, które zostały poniesione na składki społeczne są odejmowane od dochodu lub wliczane w koszty, co zmniejsza zaliczkę na ten podatek.

Warto również dodać, że zasady te obowiązują jedynie wówczas, gdy prowadzona działalność gospodarcza stanowi obowiązkowy tytuł do ubezpieczenia. Jeżeli kobieta jest zatrudniona w oparciu o umowę o pracę i jednocześnie prowadzi działalność, zasiłek macierzyński wypłacany jest z tytułu zawartej umowy.