Zatrudnienie niepełnosprawnego pracownika – z czym to się wiąże?

Zatrudnienie niepełnosprawnego pracownika może stawiać przed pracodawcą pewne wyzwania, takie jak konieczność dostosowania środowiska pracy czy zarządzania różnorodnością w zespole, ale może także stworzyć nowe możliwości, tym bardziej że osoby niepełnosprawne mogą posiadać doskonałe kwalifikacje i predyspozycje do wykonywania pracy. Pracodawca, który zatrudnia osoby niepełnosprawne uzyskuje też korzyści finansowe.

Zatrudnienie osoby niepełnosprawnej – podstawowe warunki

Chcąc czerpać korzyści z zatrudnienia osób niepełnosprawnych trzeba zapoznać się z najważniejszymi aspektami takiej decyzji. 

Kim w świetle prawa są osoby niepełnosprawne?

Przede wszystkim należy wyjaśnić sobie, kim w świetle prawa pracy jest osoba niepełnosprawna. Wyróżnia się trzy stopnie niepełnosprawności: od lekkiego stopnia niepełnosprawności, przez umiarkowany stopień niepełnosprawności po znaczny stopień niepełnosprawności. Osoby z lekkim stopniem niepełnosprawności to takie, u których choroba lub inne okoliczności umożliwiają podjęcie zatrudnienia, jednak zdolność do wykonywania pracy jest obniżona, w porównaniu do pracowników pełnosprawnych o podobnych kwalifikacjach. Pracownik z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności może pracować jedynie w warunkach pracy chronionej. Może też potrzebować częściowej lub czasowej asysty osób trzecich przy wykonywaniu obowiązków. Z kolei osoba niepełnosprawna w znacznym stopniu niepełnosprawności zatrudniona być może wyłącznie w warunkach pracy chronionej i wymaga stałej pomocy osób trzecich.

Czym jest zakład pracy chronionej?

Zakład pracy chronionej (w skrócie ZPCr) to takie miejsce pracy, którego właściciel dostosował je do potrzeb osób z umiarkowanym i znacznym stopniem niepełnosprawności. Przedsiębiorca prowadzący taki zakład może liczyć duże wsparcie ze strony państwa. Przede wszystkim uzyskuje dofinansowanie do pracy osób niepełnosprawnych. Dotacja na zatrudnienie pracownika niepełnosprawnego zależna jest od stopnia niepełnosprawności i jej wysokość może wynosić od 450 do 1950 złotych. Firma uzyskuje również zwolnienia z podatków: od nieruchomości, rolnego, leśnego i od czynności cywilno-prawnych. Przedsiębiorca może starać się również o dofinansowanie kredytów, które zaciągnięte zostały na rozbudowę firmowej infrastruktury ułatwiającej pracę osobom niepełnosprawnym albo nawet na całkowity zwrot kosztów budowy i rozbudowy pomieszczeń przeznaczonych na pracę osób niepełnosprawnych.

Jak przekształcić firmę na zakład pracy chronionej?

Ustanowienie zakładu pracy chronionej możliwe jest jedynie, kiedy pracodawca spełnia określone warunki. Firma musi działać od przynajmniej dwunastu miesięcy, w tym od co najmniej sześciu miesięcy przynajmniej 50% pracowników muszą stanowić osoby niepełnosprawne, a w tym przynajmniej 20% niepełnosprawni w stopniu przynajmniej umiarkowanym (lub 30%, jeżeli są to osoby niewidome, chore psychicznie lub upośledzone umysłowo). Firma musi również zatrudniać (w przeliczeniu na etaty) nie mniej niż dwudziestu pięciu pracowników. Najistotniejszym warunkiem jest jednak zgodne z przepisami BHP dostosowanie stanowisk pracy, ciągów komunikacyjnych i innych pomieszczeń używanych przez pracowników do potrzeb osób niepełnosprawnych, oraz zapewnienie odpowiedniej, specjalistycznej opieki medycznej. Więcej na temat warunków zatrudnienia osób niepełnosprawnych znaleźć można przeczytać w tekście, jakie są obowiązki pracodawcy wobec pracownika.

Zatrudnianie osób niepełnosprawnych w zwykłych firmach

Należy pamiętać, że nie tylko zakłady pracy chronionej mogą zatrudniać osoby niepełnosprawne, a zwykłe przedsiębiorstwa również mogą liczyć na dofinansowania do wypłat pracowników. Zatrudnienie pracownika niepełnosprawnego w stopniu umiarkowanym i znacznym każdorazowo wymaga jednak dostosowania stanowiska pracy do jego (związanych z niepełnosprawnością) potrzeb. W przypadku pracy zdalnej pracownicy niepełnosprawni mogą być zatrudniani bez żadnych dodatkowych ograniczeń. Niezależnie od tego, czy firma działa jako spółka, czy jednoosobowa działalność gospodarcza zatrudnienie pracownika niepełnosprawnego odbywa się na takich samych zasadach.

Ile godzin może pracować osoba niepełnosprawna?

Dokumentem regulującym czas pracy osób niepełnosprawnych jest Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z 27 sierpnia 1997 roku i późniejsze jej nowelizacje. W niektórych przypadkach pracownik może wystąpić do pracodawcy o objęcie go zasadami regulującymi czas pracy zawartymi w Kodeksie Pracy – kiedy na przykład chce pracować na nadgodziny, a stan zdrowia mu na to pozwala. Pracodawca musi jednak w takim wypadku skierować pracownika na konsultację u lekarza medycyny pracy, który wydaje stosowne oświadczenie o braku przeciwwskazań. Koszt takiej konsultacji zawsze ponoszony jest przez pracodawcę.

Przede wszystkim należy pamiętać, że niezależnie od stopnia niepełnosprawności, dzienne i tygodniowe normy dla pracowników niepełnosprawnych są sztywne, a nie – jak w przypadku pracowników, których czas pracy reguluje Kodeks Pracy – uśrednione. Maksymalna liczba godzin, którą może przepracować osoba niepełnosprawna, zależy już natomiast od orzeczonego stopnia niepełnosprawności. 

Pracownik niepełnosprawny w stopniu lekkim może pracować maksymalnie 8 godzin w ciągu dnia i 40 w ciągu tygodnia. W przypadku pracowników ze stopniem niepełnosprawności umiarkowanym i znacznym dzienny oraz tygodniowy czas pracy nie może przekroczyć odpowiednio 7 i 35 godzin. W tym przypadku obniżenie czasu pracy nie może się jednak przekładać na proporcjonalne obniżenie miesięcznego wynagrodzenia, które musi pozostać na normalnym, dla danego zakładu pracy poziomie. Pracownicy niepełnosprawni nie mogą wykonywać swoich obowiązków w porze nocnej. Jedynym wyjątkiem od tej reguły są osoby zatrudnione w ochronie mienia.

Ile dni urlopu przysługuje osobom niepełnosprawnym?

Długość urlopu pracownika na etacie zależna jest, jak doskonale wiadomo, od stażu pracy i wynosić może 20 albo 26 dni (staż pracy przynajmniej 10 lat) rocznie. Pracownicy niepełnosprawni mogą natomiast korzystać z dodatkowego, w pełni płatnego urlopu i długości dziesięciu dni, niezależnie od stażu pracy czy wykształcenia. Należy przy tym jednak pamiętać, że prawo do dodatkowego urlopu przysługuje pracownikowi niepełnosprawnemu nie wcześniej niż po przepracowaniu jednego roku po dacie uzyskania orzeczenia o niepełnosprawności. Ważną informacją jest to, że niezależnie od stopnia niepełnosprawności, dodatkowe prawa przysługujące osobom niepełnosprawnym, nabierane są dopiero w momencie przedstawienia pracodawcy urzędowego orzeczenia o niepełnosprawności. 

Dodatkowe informacje dotyczące urlopów przysługujących pracownikom niepełnosprawnym dostępne są w artykułach: Urlop pracownika o lekkim stopniu niepełnosprawności oraz Komu przysługuje urlop rehabilitacyjny?

Jak uzyskać dotację na zatrudnienie osoby niepełnosprawnej?

Firmy zatrudniające osoby niepełnosprawne mogą liczyć na uzyskanie wsparcia finansowego z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Pracodawcy osób niepełnosprawnych mogą otrzymać zwrot poniesionych kosztów na adaptację pomieszczeń zakładu pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych, na zakup urządzeń ułatwiających osobie niepełnosprawnej wykonywanie pracy i funkcjonowanie w zakładzie pracy, jak również na zakup oprogramowania lub technologii niezbędnych osobom niepełnosprawnym.

Dofinansowanie z PFRON do wynagrodzenia osób niepełnosprawnych mogą uzyskać przedsiębiorcy prowadzący zakład pracy chronionej albo zwykłą działalność gospodarczą, jednak pod warunkiem zatrudnienia przynajmniej 25 pracowników, w tym 6% osób niepełnosprawnych. Gdy w momencie rozpoczęcia zatrudnienia pracownik przedstawia orzeczenie o niepełnosprawności, o dotację można ubiegać się natychmiastowo. Jednak jeżeli orzeczenie jest przedstawiane przez pracownika w terminie późniejszym albo niepełnosprawność powstaje w czasie trwania zatrudnienia, to wniosek składa się z początkiem kolejnego okresu rozliczeniowego. Co ważne, dofinansowanie przysługuje tylko wtedy gdy niepełnosprawny pracownik jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę, a nie w oparciu o umowy cywilnoprawne, takie jak choćby umowa zlecenia czy umowa o dzieło. Warto też wiedzieć, że wysokość dofinansowania do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych i innych kosztów związanych z ich zatrudnieniem zależy od wymiaru czasu pracy pracownika niepełnosprawnego, od stopnia niepełnosprawności, a także od typu pracodawcy zatrudniającego osoby niepełnosprawne. Zwiększone kwoty dofinansowania przysługują w przypadku zatrudniania osób niepełnosprawnych, u których orzeczono chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe, całościowe zaburzenia rozwojowe lub epilepsję, a także w przypadku osób niewidomych. Znacznie więcej na ten temat przeczytać w artykule: Dofinansowanie z PFRON – jak je uzyskać? 

Pracodawcy osób niepełnosprawnych mogą też liczyć na dofinansowanie z urzędu pracy. Pracodawca zatrudniający osoby niepełnosprawne może liczyć też na przykład na zwrot kosztów kursów i szkoleń przeznaczonych dla osób niepełnosprawnych czy zwrot kosztów zatrudnienia dodatkowego pracownika, pomagającego osobie niepełnosprawnej w miejscu pracy.