Wypalenie zawodowe – co to jest i jak sobie z nim radzić?

Wypalenie zawodowe to prawdziwy problem, z którym musi mierzyć się coraz większa część społeczeństwa. Jest to stan, który często negatywnie odbija się nie tylko na życiu zawodowym, ale również i na tym prywatnym. Skąd się bierze wypalenie zawodowe? Czy można z nim skutecznie walczyć? Czy wystarczy sam urlop wypoczynkowy czy niezbędna będzie interwencja specjalisty?

Wypalenie zawodowe - co to jest?

Problem wypalenia zawodowego może dotyczyć tak naprawdę każdego, niezależnie od tego, jakie stanowisko zajmuje. Bardzo często stan ten dotyczy osób, których charakter pracy zawodowej wiąże się z koniecznością częstych i intensywnych kontaktów z innymi ludźmi. Chodzi tu przede wszystkim o grupy zawodowe takie jak nauczyciele, lekarze, pedagodzy, pielęgniarki, handlowcy, psychologowie czy wszelkiego rodzaju konsultanci. Tak naprawdę do wypalenia zawodowego przyczynia się wiele czynników, nie tylko nadmierne zaangażowanie w wykonywaną pracę, ale również presja czasu czy konieczność osiągnięcia jak najlepszych wyników. Najprościej wypalenie zawodowe można scharakteryzować jako odpowiedź organizmu na nadmierny stres wywołany wszystkim, co jest związane z sytuacją w pracy.

Jeżeli pojawi się wypalenie, praca przestaje przynosić satysfakcję, staje się wyczerpująca i monotonna. Sam pracownik, nawet jeżeli nie ma dużo obowiązków, czuje się przepracowany i niezadowolony z wykonywanego zajęcia. Co ciekawe bardzo często z wypaleniem zawodowym zmagają się osoby będące wcześniej klasycznym przykładem pracoholika. W przypadku wypalenia zawodowego wiek nie ma znaczenia, z problemem mogą zmagać się zarówno osoby młode, jak i starsze, mające już duże doświadczenie zawodowe.

Jakie są przyczyny wypalenia zawodowego?

Główną przyczyną wypalenia zawodowego jest nadmierny i długotrwały stres, czego efektem jest wyczerpanie zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Choć początkowo praca sprawiała ogromną przyjemność, przy wypaleniu zawodowym jest wręcz utrapieniem, nuży i niesamowicie męczy. Czynnikami, które tylko potęgują taki stan rzeczy, są:

• nieprawidłowa dieta,
• siedzący tryb życia,
• brak czasu na porządny odpoczynek i regenerację organizmu. Pierwsze objawy wypalenia zawodowego są czysto somatyczne. Wszystko zaczyna się od złego samopoczucia, często pojawiają się również bule głowy i brzucha.

Jeżeli stan podwyższonego stresu trwa długo, a człowiek nie jest w stanie go rozładować i załagodzić skutki jego oddziaływania na organizm, układ nerwowy ulega ogromnym przeciążeniom. Zanim jeszcze dojdzie do wypalenia zawodowego, organizm daje wyraźne sygnały, których nie należy bagatelizować. Im szybciej niepokojące symptomy zostaną zauważone, tym większe są szansę na uniknięcie tego problemu. W początkowej fazie najczęściej wystarczy solidny odpoczynek i zmiana podejścia do pracy, co pozwoli nieco zredukować stres (czasem dobrym pomysłem będzie również zmiana otoczenia, a tym samym pracy, o ile jest to oczywiście możliwe).

Symptomy wypalenia zawodowego - jak je rozpoznać?

Czasem ciężko jest jednoznacznie określić, czy w danym przypadku mamy do czynienia z wypaleniem zawodowym, czy może z symptomami innej choroby. Warto zdawać sobie sprawę z tego, że problemy zawodowe u każdego mogą wywoływać nieco inne objawy. U większości osób poza objawami somatycznymi, występują również:

• problemy ze snem (bezsenność, częste wybudzenia, koszmary senne),
• problemy z wysokim ciśnieniem,
• problemy ze strony układu pokarmowego,
• chroniczne zmęczenie,
• spadek odporności organizmu (to prowadzi z kolei to wielu innych chorób),
• poczucie bezsilności,
• problemy z koncentracją,
• rozdrażnienie.

Wypalenie zawodowe można podzielić na trzy fazy, przy czym każda z nich ma nieco inne objawy. Pierwsza to stadium wyczerpania emocjonalnego. Wówczas poza spadkiem energii w pracy pojawia się wyczerpanie zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Taki pracownik nawet najprostsze zobowiązania zawodowe uznaje za trudne do wykonania, a każda czynność wyczerpuje go jeszcze bardziej, prowadząc do znacznego pogłębienia problemu.

Drugą fazą wypalenia zawodowego jest stadium depersonalizacji i cynizmu. W praktyce wygląda to tak, że pracownik zmagający się z tym problemem dystansuje się nie tylko od współpracowników, ale i klientów czy pacjentów, którzy nawet nie sprawiając żadnych problemów, irytują go, sprawiając, że jest wobec nich niechętny i obojętny. Zmiana następuje również w stosunku do wykonywanych czynności. Dawniej pracoholik, osoba uwielbiająca swoją pracę ponad wszystko staje się wobec niej obojętna, a nawet bardzo niechętna. Brak jest jakiegokolwiek zaangażowania ze strony takiego pracownika w życie zawodowe. 

Trzecia ostateczna faza wypalenia zawodowego to stadium braku poczucia osobistych osiągnięć i posiadania odpowiednich kompetencji w stosunku do wykonywanej pracy. Pracownik nawet swoje największe zawodowe osiągnięcia ocena krytycznie i zaczyna przy tym podważać własne kompetencje, wychodząc z założenia, że z własnej winy, z powodu braku wiedzy i umiejętności nie jest w stanie należycie wykonywać powierzonych mu obowiązków zawodowych (choć zanim dotknęło go wypalenie zawodowe, świetnie wywiązywał się ze wszystkich powierzonych mu zadań).

Jakie są skutki wypalenia zawodowego?

Choć wypalenie zawodowe negatywnie odbija się zarówno na życiu w firmie, jak i poza nią, warto pamiętać o tym, że jest to syndrom, z którym przy odpowiednich środkach można dość skutecznie walczyć (samodzielnie bądź na poziomie całej organizacji). Podjęcie walki jest niezwykle istotne, ponieważ zaniedbane i zepchnięte w najdalsze zakamarki świadomości wypalenie zawodowe może doprowadzić nawet do depresji, z której wyście nie jest łatwe, wymaga wiele czasu, pracy i poświeceń.

Jak radzić sobie z wypaleniem zawodowym? W większości przypadków w początkowych fazach pomaga znalezienie odskoczni od życia zawodowego, najlepiej nowego hobby, które nie tylko zaangażuje, ale również pozwoli oczyścić umysł, zrelaksować się i zredukować nadmiar nagromadzonego w czasie wykonywania obowiązków zawodowych stresu. Warto również rozważyć zaplanowanie luźniejszego grafiku pracy. Tu możliwości jest naprawdę wiele, warto jednak by pracownik stawiał przede wszystkim na te aktywności, które sprawiają mu dużą przyjemność. Problem stanowi nie samo wypalenie zawodowe i sposoby na radzenie sobie z nim, a brak świadomości społeczeństwa co do istnienia problemu. Wiele osób niechętnie chodzących do pracy i niewypełniających należycie swoich obowiązków zawodowych upracie wypiera ze świadomości, że mogą mieć problem i zmagać się z wypaleniem. Zlekceważone schorzenie wraz z upływem czasu wzmaga się, prowadząc do wielu przykrych konsekwencji. Nie tylko do depresji, ale i często do zniszczenia całego dotychczasowego dobytku zawodowego, utraty przyjaciół czy najbliższych. To bardzo poważne konsekwencje, które obniżają komfort i jakość życia. W takim przypadku jedynym ratunkiem może być specjalistyczna pomoc, a wyjście z problemu długotrwałe i wymagające wiele wysiłku i samozaparcia w powrocie do normalnego życia.