Jak obliczyć nadgodziny nauczyciela? Praktyczny poradnik

Pracownicy oświaty wykonują wiele różnych zadań: prowadzą lekcje, przygotowują się do zajęć, opiekują się uczniami podczas wycieczek, uczestniczą w egzaminach i szkoleniach. Karta Nauczyciela ustala równocześnie dwa różne wymiary pracy: tygodniowy limit godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych (tzw. pensum) oraz ogólny tygodniowy czas pracy – maksymalnie 40 godzin. W praktyce rodzi to dwie kategorie dodatkowych świadczeń: godziny ponadwymiarowe (lekcyjne, powyżej pensum) i godziny nadliczbowe (praca ponad 40‑godzinny tydzień). Od 1 września 2025 r. weszła w życie nowelizacja Karty Nauczyciela wprowadzająca ujednolicone zasady wynagradzania za godziny ponadwymiarowe i doraźne zastępstwa. Warto znać aktualne przepisy, bo błędy w rozliczaniu nadgodzin są źródłem sporów sądowych i obciążenia dla budżetu szkoły.

Najważniejsze informacje

1. Pełnoetatowy nauczyciel nie może pracować dłużej niż 40 godzin tygodniowo. W tym czasie mieści się pensum (np. 18 godzin lekcyjnych) oraz inne zadania statutowe, w tym przygotowanie do zajęć.

2. Godzina ponadwymiarowa to każda dodatkowa godzina lekcyjna przydzielona ponad obowiązkowy tygodniowy wymiar zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych. Liczba takich godzin nie może przekroczyć 1/4 pensum.

3. Godzina nadliczbowa (nadgodzina) występuje wtedy, gdy całkowity czas pracy nauczyciela przekroczy średnio 40 godzin w okresie rozliczeniowym.

4. Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe oblicza się na podstawie stawki stawki wynagrodzenia zasadniczego i dodatku za warunki pracy.

5. Wynagrodzenie za godziny nadliczbowe wypłaca się według zasad Kodeksu pracy: oprócz normalnej stawki przysługuje dodatek 50 % lub 100 % w zależności od pory wykonywania pracy.

Czas pracy nauczyciela i pensum

Zatrudnienie nauczycieli reguluje Karta Nauczyciela. Zgodnie z art. 42 ust. 1 czas pracy nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć nie może przekraczać 40 godzin na tydzień. W ramach tej puli nauczyciel realizuje przede wszystkim pensum, czyli zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze prowadzone bezpośrednio z uczniami w wymiarze określonym w art. 42 ust. 3. Poza pensum nauczyciel poświęca czas także inne zajęcia statutowe, takie jak opieka nad uczniami, prowadzenie zajęć rozwijających zainteresowania, udział w egzaminach oraz szkolenia.

Do tego dochodzi samokształcenie i przygotowanie do zajęć, które nauczyciel wykonuje we własnym zakresie. To rozróżnienie jest kluczowe, bo pensum dotyczy jedynie lekcji – zazwyczaj 18 godzin tygodniowo – a nie obejmuje całej pracy nauczyciela. Przekroczenie pensum skutkuje godzinami ponadwymiarowymi, natomiast przekroczenie 40 godzin tygodniowo to nadgodziny w rozumieniu Kodeksu pracy.

Godziny ponadwymiarowe – definicja, limity i wynagrodzenie

Definicja i limity

Art. 35 Karty Nauczyciela określa, że nauczyciel może być w szczególnych wypadkach zobowiązany do odpłatnej pracy w godzinach ponadwymiarowych zgodnie ze swoją specjalnością. Liczba takich godzin nie może przekroczyć 1/4 tygodniowego obowiązkowego wymiaru zajęć (jego zwiększenie wymiaru wymaga zgody nauczyciela i jest możliwe wyłącznie w przypadku nauczycieli kształcenia zawodowego). Godzina ponadwymiarowa to przydzielona nauczycielowi godzina zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych ponad tygodniowy obowiązkowy wymiar.

Godzin ponadwymiarowe nie powinno się przydzielać osobom realizującym podwyższone pensum (z wyjątkiem doraźnych zastępstw), korzystającym z obniżonego pensum, kobietom w ciąży i osobom wychowującym dziecko do lat 4 (bez ich zgody).

Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe

Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i za godziny doraźnych zastępstw wypłaca się według stawki wynagrodzenia zasadniczego nauczyciela, z uwzględnieniem dodatku za warunki pracy. Ustawodawca podaje wzór obliczania stawki godzinowej:

Miesięczną liczbę godzin pensum = pensum x 4,16

Stawka godzinowa = stawka wynagrodzenia zasadniczego powiększona o dodatek za warunki pracy / miesięczna liczba godzin pensum

Czas zajęć do 30 minut pomija się, a powyżej 30 minut liczy się jako pełną godzinę.

Nowelizacja Karty Nauczyciela z 25 lipca 2025 r. wprowadziła istotne ułatwienia. Po 1 września 2025 r. nauczyciel otrzyma wynagrodzenie nie tylko za faktycznie przeprowadzone godziny ponadwymiarowe. Zapłata będzie należna również wtedy, gdy zamiast zaplanowanych lekcji w tym samym dniu zrealizuje zajęcia opiekuńcze lub wychowawcze uwzględniające potrzeby i zainteresowania uczniów, a także gdy był gotów prowadzić indywidualne zajęcia (np. nauczanie indywidualne albo roczne przygotowanie przedszkolne), lecz z przyczyn od niego niezależnych nie mógł ich przeprowadzić.

W tygodniach z usprawiedliwioną nieobecnością nauczyciela, dniami ustawowo wolnymi od pracy albo gdy zajęcia zaczynają się lub kończą w trakcie tygodnia, liczbę godzin ponadwymiarowych oblicza się proporcjonalnie: od pensum odejmuje się 1/5 (lub 1/4 przy czterodniowym tygodniu pracy) za każdy dzień nieobecności. Liczba godzin ponadwymiarowych w takim tygodniu nie może jednak przekroczyć liczby godzin przydzielonych nauczycielowi. Zaokrąglenie następuje do części dziesiętnych, a do wypłaty – do pełnych godzin.

Godziny nadliczbowe (nadgodziny) nauczyciela

Definicja i rozróżnienie

Choć pojęć „nadgodziny" i „godziny ponadwymiarowe" często używa się zamiennie, z prawnego punktu widzenia to dwa różne zjawiska. Godziny ponadwymiarowe dotyczą wyłącznie lekcji ponad pensum, natomiast godziny nadliczbowe (nadgodziny) to praca ponad 40‑godzinny tygodniowy czas pracy. Art. 42 ust. 1 Karty Nauczyciela wskazuje, że nauczyciel w pełnym wymiarze nie może pracować dłużej niż 40 godzin, a art. 91c ust. 1 stanowi, że w sprawach nieuregulowanych w Karcie należy stosować Kodeks pracy.

Jeżeli nauczyciel przekracza limit 40 godzin, wykonując inne zadania niż lekcyjne, to jest to praca w godzinach nadliczbowych w rozumieniu Kodeksu pracy. Godziny nadliczbowe są więc pracą wykonywaną ponad tygodniową normę czasu pracy, np. podczas wycieczek, tzw. zielonych szkół czy sobotnich zawodów sportowych.

Wynagrodzenie za nadgodziny na podstawie Kodeksu pracy

Kodeks pracy określa, że czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w pięciodniowym tygodniu. Praca wykonywana ponad te normy – albo ponad przedłużony dobowy wymiar w danym systemie – stanowi pracę w godzinach nadliczbowych. Za pracę w nadgodzinach pracodawca ma obowiązek udzielić czasu wolnego lub wypłacić dodatki.

Wysokość dodatku zależy od okoliczności pracy: 100 % wynagrodzenia należy się za nadgodziny wykonywane w nocy, niedziele lub święta oraz w dniu wolnym udzielonym za pracę w niedzielę czy święto, natomiast 50 % wynagrodzenia przysługuje za nadgodziny w pozostałych dniach.

Oprócz dodatku, nauczyciel otrzymuje normalne wynagrodzenie liczone według stawki godzinowej (wynagrodzenie zasadnicze i inne stałe składniki podzielone przez nominalny czas pracy). W praktyce oznacza to, że jeżeli nauczyciel w danym tygodniu przepracował z uczniami 18 lekcji, uczestniczył w kilkudniowej wycieczce i przygotowywał program wymiany międzynarodowej, a jego całkowity czas pracy przekroczył 40 godzin, szkoła powinna wypłacić mu wynagrodzenie za nadgodziny zgodnie z Kodeksem pracy. Sąd Najwyższy i orzecznictwo podkreślają, że płacenie za nadgodziny jest zasadą systemu prawa pracy.

Podsumowanie

Prawidłowe rozliczanie nadgodzin nauczyciela wymaga rozróżnienia dwóch kategorii dodatkowych świadczeń. Godziny ponadwymiarowe to lekcje powyżej pensum, które można przydzielić tylko w szczególnych przypadkach i w ograniczonym wymiarze. Wynagrodzenie oblicza się na podstawie stawki wynagrodzenia zasadniczego, a nowelizacja z 2025 r. wprowadza ujednolicone zasady płatności za niewykorzystane godziny. Godziny nadliczbowe pojawiają się, gdy łączny czas pracy przekroczy 40 godzin tygodniowo – wówczas stosuje się Kodeks pracy, a nauczycielowi przysługuje normalne wynagrodzenie oraz dodatek 50 % lub 100 %. Uchwała Sądu Najwyższego z 26 lutego 2025 r. jednoznacznie potwierdziła prawo nauczycieli do zapłaty za nadgodziny.