Urlop bezpłatny: kto może skorzystać i jak obliczyć wynagrodzenie

Zatrudniony ma prawo ubiegać się o niego w przypadku, gdy wykorzystał urlop wypoczynkowy, a potrzebuje dni wolnych. To oficjalna przerwa w pracy w sytuacjach niespodziewanych. Kto może z niego skorzystać i co się z nim wiąże?

Czym jest urlop bezpłatny?

W nieprzewidzianych sytuacjach, gdy pracownik nie ma prawa do płatnych dni wolnych, może ubiegać się o zawieszenie stosunku pracy. W tym celu składa wniosek o urlop bezpłatny. Pracodawca może, lecz nie musi rozpatrzyć podania pozytywnie. Decyzja zazwyczaj uzależniona jest od podanych powodów oraz sytuacji firmy. Wniosek o urlop nie musi zawierać uzasadnienia, chociaż najczęściej to ono ma decydujący wpływ na decyzję szefa. Pracodawca w tym czasie nie wypłaca wynagrodzenia. Pracownik przestaje świadczyć pracę, lecz stosunek pracy nie zostaje zerwany. Pensja zostaje proporcjonalnie zmniejszona o dni urlopu. Pracodawca ma prawo nie zgodzić się na urlop bezpłatny. Kodeks pracy mówi o tym, że zawieszenie stosunku pracy może być wyłącznie inicjatywą pracownika. Pracodawca nie ma więc prawa, by zmusić go do urlopu bezpłatnego. Nawet, jeżeli firma ma problemy i przestoje pracownik ma prawo nie zgodzić się na przejście na urlop. Zgoda pracownika musi być potwierdzona w formie pisemnej. Urlop udzielony może być na okres do 3 miesięcy. Jeżeli pracownik po tym czasie nie stawi się do pracy, pracodawca ma prawo do żądania świadczenia obowiązku pracy. Udzielając urlopu dłuższego niż 3 miesiące, pracodawca powinien zawrzeć pisemne zastrzeżenie o dopuszczalności odwołania pracownika z urlopu w przypadku potrzeb firmy. Informacje o urlopie bezpłatnym umieszczane są w świadectwie pracy.

Urlop bezpłatny a ubezpieczenie zdrowotne

Zanim pracownik złoży wniosek o urlop, powinien wiedzieć, że w czasie jego trwania nie będzie miał opłacanego ubezpieczenia zdrowotnego – pracodawca może bowiem nie płacić składek za czas zawieszenia stosunku pracy. Ciąży jednak na nim obowiązek poinformowania ZUS o przerwie w opłacaniu składek. Co miesiąc musi także przedkładać raport imienny ZUS RCA za daną osobę, zamiast ZUS RSA. Zasada ta obowiązuje również, gdy pracownik wraca z urlopu bezpłatnego w trakcie miesiąca. Pracownik traci prawo do świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego po 30 dniach urlopu bezpłatnego. Jeżeli w tym czasie zachoruje, nie otrzyma zasiłku chorobowego. Dotyczy to również zasiłku macierzyńskiego, opiekuńczego, wyrównawczego oraz świadczenia rehabilitacyjnego. Niesie to za sobą skutki finansowe w przypadku trafienia do szpitala lub konieczności leczenia – korzystanie z bezpłatnej opieki zdrowotnej jest wtedy niemożliwe. W przypadku zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego członków rodziny, oni również tracą prawo do bezpłatnego leczenia po upływie 30 dni.

Urlop bezpłatny a staż pracy

Urlop bezpłatny jest zawieszeniem stosunku pracy. W związku z tym nie wlicza się tego okresu do czasu pracy, od którego uzależnione są uprawnienia pracownicze. Oznacza to, że pracodawca nie tylko nie płaci wynagrodzenia za ten okres, ale także innych świadczeń pracowniczych. Okres ten nie wlicza się do nagród jubileuszowych, naliczania urlopu wypoczynkowego, ani okresu wypowiedzenia. Pracodawca nie odprowadza w tym czasie składek na ubezpieczenie społeczne i nie jest on wliczany do stażu pracy. Wyjątkiem jest przeniesienie pracownika za jego zgodą do innego zakładu na okres ustalony w porozumieniu zawartym pomiędzy firmami. Urlop udzielany jest wtedy na pracę u innego pracodawcy. Takie rozwiązania stosowane są w celu uniknięcia zwolnień pracowników, przede wszystkim grupowych w przypadku problemów w firmie. W takiej sytuacji okres ten wlicza się do stażu pracy.

Powrót do pracy po urlopie bezpłatnym

Pomimo zawieszenia stosunku pracy urlop bezpłatny jest okresem chroniącym pracownika. Pracodawca nie może w tym czasie zwolnić go, zmienić warunków pracy, czy stanowiska. Wyjątkiem jest upadłość zakładu lub jego likwidacja. Po urlopie pracownik wraca na swoje stanowisko. Jeżeli nastąpi to w tym samym roku kalendarzowym po minimum 1 miesiącu, za każdy miesiąc nieobecności, obniżeniu o 1/12 ulega urlop wypoczynkowy. Za miesiąc uznaje się 30 dni kalendarzowych. W roku następnym przysługuje jednak pełny urlop wypoczynkowy. Jeżeli urlop bezpłatny trwał cały miesiąc kalendarzowy, pracownik nie otrzymuje pensji zasadniczej. Gdy pracował przez część miesiąca, otrzymuje wynagrodzenie wyłącznie za czas przepracowany. Ustalenie pensji zależy od rodzaju stawki. W przypadku pracownika ze stałą stawką miesięczną, płacę zasadniczą dzieli się przez liczbę godzin pracujących w danym miesiącu. Otrzymaną kwotę mnoży się przez liczbę dni nieobecności, a następnie odejmuje wynik od miesięcznego wynagrodzenia. Wyliczeniom podlegają stawki brutto.

Urlop bezpłatny jest udzielany zawsze na wniosek pracownika i chociaż pozostaje on w tym czasie chroniony, wiążą się z tym konsekwencje w postaci niepłaconych składek społecznych i zdrowotnych. Pracodawca nie ma obowiązku udzielenia urlopu, ale także nie ma prawa zmusić do niego osoby zatrudnionej.