Polskie przepisy przewidują możliwość wypłacenia odprawy w wypadku określonych sytuacji. Odprawa jest ściśle uregulowana przez odpowiednie ustawy, które wskazują, że pracownik ma prawo do oprawy emerytalnej, rentowej, pośmiertnej lub po rozwiązaniu stosunku pracy. Przedstawiamy, co rzutuje na kwestię uzyskania odprawy w pracy, a także dokładnie przybliżamy poszczególne zagadnienia związane z tym aspektem.

Odprawa w pracy – co to takiego?

Kodeks pracy nie przewiduje wypłacania odprawy dla zwolnionego pracownika. Odprawa stanowi świadczenie, które posiada charakter rentowo-emerytalny albo pośmiertny. Z kolei odprawy z pracy, które wynikają ze zwolnienia pracownika są określane przez ustawę o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracownika. Odprawy obowiązują w firmach, w których zatrudnionych jest co najmniej 20 pracowników. Wówczas zwolnieni pracownicy uzyskują swoistą rekompensatę za brak dalszej możliwości zarobkowania. W konsekwencji w jednostkach, które zatrudniają mniejszą ilość pracowników, odprawy nie są zapewnione przez obowiązujące przepisy. Należy pamiętać, że przepisy odnoszą się do osób zatrudnionych w ramach umowy o pracę. 

Uzyskanie odprawy jest formą przywileju, który gwarantują obowiązujące przepisy. Choć ustawy regulują jej wartości, to w żaden sposób nie ograniczają pracodawców i dają możliwość podwyższania kwoty poprzez ustanowienie wewnętrznych przepisów. 

Kodeks pracy odprawa – co na ten temat mówią przepisy?

Kodeks pracy bardzo przejrzyście określa sytuacje, w których zachodzi konieczność wypłacenia pracownikom odprawy. W pierwszej kolejności regulowana jest odprawa emerytalna kodeks pracy wskazuje, że przysługuje ona w momencie, gdy pracownik udaje się na emeryturę. Równolegle, na odprawę mogą liczyć także osoby, które udają się na rentę. Oprawa rentowa kodeks pracy nakłada na pracodawcę. Wówczas kodeks pracy przewiduje konieczność wypłacenia odprawy w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. Tak jak wspomniano, mogą to być wyższe kwoty. Zarówno odprawa rentowa jak i emerytalna posiada charakter jednorazowy, co oznacza brak możliwości dwukrotnego skorzystania z tych środków. W rzeczywistości pobranie odprawy rentowej wyklucza późniejsze wypłacenie odprawy emerytalnej. 

Likwidacja stanowiska pracy a odprawa

Obowiązujące przepisy prawa, a dokładniej ustawa o zwolnieniach grupowych, przewidują również wypłacenie odprawy dla osób, które zostały zwolnione. Odnosi się to wyłącznie do pracowników, którzy zatrudnieni byli w przedsiębiorstwie, w którym pracuje co najmniej 20 pracowników. Równolegle, odprawa dedykowana jest wyłącznie dla osób, które utraciły swoje stanowisko z wyłącznej winy pracodawcy. Odprawa w pracy przysługuje wyłącznie osobom, które objęte są stosunkiem pracy. Bez znaczenia pozostaje okres obowiązywania umowy. Może to być zarówno czas określony jak i nieokreślony. 

Odprawę mogą uzyskać osoby, które:

  • otrzymały wypowiedzenie od pracodawcy, 
  • ustanie stosunku pracy było spowodowane porozumieniem stron, a przyczyna rozwiązania umowy leży po stronie pracodawcy;
  • otrzymały od pracodawcy wypowiedzenie posiadanych warunków zatrudnienia (w tym również płacy), a nowe warunki nie pozostały przez niego zaakceptowane. 

W rezultacie odprawa nie przysługuje osobom, których stosunek pracy ustał ze względu na zakończenie okresu zawarcia umowy. 

Powyższe zapisy odnoszą się również do sytuacji, gdy dochodzi do likwidacji stanowiska pracy. Likwidacja stanowiska pracy a odprawa budzi wiele niejasności. Istotne jest, że odprawa dla zwalnianych pracowników przysługuje także w ramach zwolnień indywidualnych. Wówczas pracodawca musi ponosić odpowiedzialność za tę sytuację. Przykładowo, może to być skutek: ogłoszenia upadłości, likwidacji firmy, a także likwidowania określonych stanowisk. Wystąpienie innych okoliczności zwalnia z konieczności wypłacania odprawy pracownikowi. 

Przepisy regulują dokładną wartość minimalnej i maksymalnej odprawy dla pracowników, z którymi rozwiązano stosunek pracy w ramach przeprowadzonego zwolnienia grupowego. Wartość odprawy jest ściśle powiązana ze stażem pracy i wartością zarobków w danym przedsiębiorstwie. W rezultacie, wartość odprawy nie może przekroczyć 15-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę. Zatem od 2023 roku odprawa może wynosić aż 52.350 zł. 

Ustawa wskazuje, że wartość oprawy dla zwolnionych pracowników powinna wynosić co najmniej:

  • jednomiesięczne wynagrodzenie - okres zatrudnienia nie przekraczał dwóch lat u danego pracodawcy;
  • dwumiesięczne wynagrodzenie - okres zatrudnienia u danego pracodawcy wynosił od 2 do 8 lat;
  • trzymiesięczne wynagrodzenie - dotyczy wyłącznie osób, które przepracowały w danym przedsiębiorstwie więcej niż 8 lat. 

W  te okresy wkalkulowane są wszystkie okresy pracy u danego pracodawcy. Wlicza się również te, które poprzedzone są przerwami. Dodatkowo, przewidziana jest możliwość doliczenia okresu pracy u innego pracodawcy, jeżeli zaszła zmiana pracodawcy w ramach art. 231 kp lub gdy nowy pracodawca określany jest jako następca prawny poprzedniego pracodawcy. 

Staż pracy jest określany przy uwzględnieniu dat zawarcia umów o pracę. W tym przypadku nieistotny jest wymiar czasu pracy. Wartość odprawy jest wyliczana na podstawie zasad obowiązujących w przypadku  określania ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy. Nie można stosować współczynnika urlopowego. Termin wypłaty tej odprawy przypada na dzień rozwiązania stosunku pracy, ewentualnie może to być data wypłacenia ostatniego wynagrodzenia. Prawo ubiegania się o wypłacenie odprawy przypada na okres trzy letni od ustania stosunku pracy. 

Odprawa pośmiertna – Kodeks pracy

Kodeks pracy odprawa pośmiertna nakłada na pracodawcę. Jest to forma specjalnego świadczenia, który nie jest zależny od zasiłku pogrzebowego należnego dla konkretnej osoby. Nie odnosi się wyłącznie do sytuacji śmierci pracownika na terenie zakładu. To pracodawca zmarłego posiada obowiązek wypłacenia tych środków dla rodziny tego pracownika. 

Odprawa pośmiertna kodeks pracy przysługuje w sytuacji śmierci zatrudnionego pracownika lub osoby, która pobiera zasiłek przysługujący po rozwiązaniu umowy ze względu na niezdolność do pracy wskutek choroby.

Wysokość odprawy pośmiertnej jest regulowana za pomocą obliczania wysokości ekwiwalentu za urlop. Wartości te kształtują się następująco:

  • jednomiesięczne wynagrodzenie - okres zatrudnienia nie przekracza 10 lat;
  • trzymiesięczne wynagrodzenie - okres zatrudnienia wynosi od 10 do 15 lat;
  • sześciomiesięczne wynagrodzenie - okres zatrudnienia przekracza 15 lat. 

Odprawa pośmiertna dzielona jest pomiędzy uprawnionych członków rodziny na równe części. Okres jej przedawnienia wynosi 3 lata od daty wymagalności tego świadczenia. Należy pamiętać, że odprawa pośmiertna jest zwolniona z opłacenia podatku. 

Pracodawcy i przedsiębiorcy są zmuszeni do nieustannego pogłębiania i aktualizowania posiadanej wiedzy. Część obowiązków mogą zlecić sprawdzonym księgowym, jednak śledzenie przepisów wszystkim wychodzi na korzyść. Warto pod tym kątem usprawnić inne procesy związane z pracownikami. Doskonałym przykładem jest Funkcja Rejestracji Czasu Pracy, która pozwala monitorować rzetelność przestrzegania godzin pracy przez pracowników.