Odprawa – w jakich sytuacjach jest możliwa i komu się należy?

Odprawa pracownicza jest jednym z ważniejszych aspektów, które pracodawcy muszą wziąć pod uwagę w momencie rozwiązywania stosunku pracy z pracownikiem. Przepisy prawa pracy w Polsce dokładnie regulują, w jakich okolicznościach pracownikowi przysługuje odprawa oraz jak powinna być obliczana i wypłacana. Zrozumienie tych zasad jest kluczowe dla pracodawców, aby uniknąć potencjalnych sporów i zapewnić zgodność z przepisami. Komu i na jakich zasadach przysługuje odprawa?

Odprawa – co to takiego?

Odprawa pracownicza to świadczenie pieniężne, które pracodawca jest zobowiązany wypłacić pracownikowi w określonych sytuacjach. Odprawy mogą być wypłacane z różnych tytułów, ale dla pracodawców i pracowników najważniejsza jest odprawa związana z rozwiązaniem stosunku pracy. Zasadność jej przyznawania wynika z zapisów ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracownika.

Odprawa ma na celu częściową rekompensatę utraty pracy i zapewnienie pracownikowi środków na czas poszukiwania nowego zatrudnienia.

Komu i na jakich zasadach przysługuje prawo do odprawy?

Zacznijmy od tego, że nie wszystkim pracownikom należy się odprawa pieniężna w związku z rozwiązaniem stosunku pracy. Najważniejszą przesłanką do jej uzyskania jest rozwiązanie umowy o pracę z przyczyn niezależnych od pracownika. Oznacza to, że odprawę pieniężną może uzyskać tylko pracownik, którego pracodawca zwalnia go leżących po jego stronie przyczyn, na przykład ekonomicznych lub organizacyjnych.

Istotną kwestią jest również to, że prawo do odprawy jest zagwarantowane w przepisach tylko tym, którzy są zatrudnieni przez pracodawcę zatrudniającego co najmniej 20 pracowników. Oznacza to, że w jednostkach, które zatrudniają mniejszą ilość pracowników, odprawy nie są zapewnione przez obowiązujące przepisy.

Odprawę pieniężną na mocy ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, musi wypłacić pracodawca, który w okresie nieprzekraczającym 30 dni zwalnia co najmniej:

• 10 pracowników, gdy zatrudnia mniej niż 100 pracowników,

• 10% pracowników, gdy zatrudnia co najmniej 100, jednakże mniej niż 300 pracowników,

• 30 pracowników, gdy zatrudnia co najmniej 300 lub więcej pracowników.

W każdym z tych przypadków mówi się o zwolnieniu grupowym.

Odprawa w związku z rozwiązaniem stosunku pracy przysługuje wyłącznie osobom, które objęte są stosunkiem pracy, czyli zostały zatrudnione na podstawie umowy o pracę. Bez znaczenia pozostaje przy tym okres obowiązywania umowy. Może to być zarówno czas określony jak i nieokreślony. Znaczenia nie ma też wymiar czasu pracy.

Odprawa pieniężna przysługuje zarówno wtedy, gdy pracownik otrzyma od pracodawcy wypowiedzenie umowy, jak i wtedy gdy umowa zostanie rozwiązana za porozumieniem stron, jednak w każdym przypadku zwolnienie musi zainicjować pracodawca, ze względu na leżące po jego stronie przyczyny.

Istnieją jednak sytuacje, kiedy prawo do odprawy uzyskują pracownicy nie objęci zwolnieniami grupowymi, czyli w przypadku zwolnień indywidualnych.

Likwidacja stanowiska pracy a odprawa

Obowiązujące przepisy prawa, a dokładniej ustawa o zwolnieniach grupowych, przewidują również wypłacenie odprawy dla osób, które zostały zwolnione z przyczyn leżących w całości po stronie pracodawcy. Odnosi się to wyłącznie do pracowników, którzy zatrudnieni byli w przedsiębiorstwie, w którym pracuje co najmniej 20 pracowników.

Odprawę w tym wypadku mogą uzyskać osoby, które:

• otrzymały wypowiedzenie od pracodawcy,

• ustanie stosunku pracy było spowodowane porozumieniem stron, a przyczyna rozwiązania umowy leży po stronie pracodawcy;

• otrzymały od pracodawcy wypowiedzenie posiadanych warunków zatrudnienia (w tym również płacy), a nowe warunki nie pozostały przez niego zaakceptowane.

W rezultacie odprawa nie przysługuje osobom, których stosunek pracy ustał ze względu na zakończenie okresu zawarcia umowy.

Powyższe zapisy odnoszą się również do sytuacji, gdy dochodzi do likwidacji stanowiska pracy. Likwidacja stanowiska pracy a odprawa budzi wiele niejasności. Istotne jest, że odprawa dla zwalnianych pracowników przysługuje także w ramach zwolnień indywidualnych. Wówczas pracodawca musi ponosić odpowiedzialność za tę sytuację. Przykładowo, może to być skutek: ogłoszenia upadłości, likwidacji firmy, a także likwidowania określonych stanowisk. Wystąpienie innych okoliczności zwalnia z konieczności wypłacania odprawy pracownikowi.

Wysokość odprawy pieniężnej

Przepisy regulują dokładną wartość minimalnej i maksymalnej odprawy dla pracowników, z którymi rozwiązano stosunek pracy w ramach przeprowadzonego zwolnienia grupowego lub zwolnienia indywidualnego i którym jednocześnie przysługuje prawo do odprawy. Wartość odprawy jest ściśle powiązana ze stażem pracy i wartością zarobków w danym przedsiębiorstwie. Jednak wysokość odprawy pieniężnej nie może przekraczać 15-krotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę, obowiązującego w dniu rozwiązania stosunku pracy, co oznacza, że w drugiej połowie 2024 może zostać wypłacona maksymalnie odprawa pieniężna w wysokości 64 500 zł brutto.

Ustawa wskazuje, że zwolnionym pracownikom przysługuje odprawa w wysokości:

• jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeśli okres zatrudnienia nie przekraczał dwóch lat u danego pracodawcy;

• dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli okres zatrudnienia u danego pracodawcy wynosił od 2 do 8 lat;

• trzymiesięcznego wynagrodzenia, w przypadku osób, które przepracowały w danym przedsiębiorstwie więcej niż 8 lat.

W te okresy wkalkulowane są wszystkie okresy pracy u danego pracodawcy. Wlicza się również te, które poprzedzone są przerwami. Dodatkowo, przewidziana jest możliwość doliczenia okresu pracy u innego pracodawcy, jeżeli zaszła zmiana pracodawcy w ramach art. 231 kp lub gdy nowy pracodawca określany jest jako następca prawny poprzedniego pracodawcy.

Staż pracy jest określany przy uwzględnieniu dat zawarcia umów o pracę. W tym przypadku nieistotny jest wymiar czasu pracy. Wartość odprawy jest wyliczana na podstawie zasad obowiązujących w przypadku określania ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy. Nie można stosować współczynnika urlopowego. Termin wypłaty tej odprawy przypada na dzień rozwiązania stosunku pracy, choć ewentualnie może to być data wypłacenia ostatniego wynagrodzenia. Prawo ubiegania się o wypłacenie odprawy przypada na okres trzy letni od ustania stosunku pracy.

Czy pracodawca może zmienić warunki wypłacania odpraw?

Odprawa pieniężna w wysokości maksymalnie trzymiesięcznego wynagrodzenia, dla pracowników zwalnianych z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, z zakładów pracy zatrudniających co najmniej 20 osób jest zagwarantowana przez prawo pracy. Nie ma jednak przeciwwskazań, by na postawie wewnętrznych przepisów, pracodawca ustalił korzystniejsze warunki wypłaty odprawy. Nie ma też przeszkód, by odprawy wypłacał pracodawca zatrudniający mniej niż 20 pracowników, jednak w tym wypadku jest to świadczenie wypłacane przez pracodawcę całkowicie dobrowolnie.

Odprawa pośmiertna – Kodeks pracy

Szczególnym rodzajem odprawy przewidzianej przez Kodeks pracy jest odprawa pośmiertna. Jest to forma specjalnego świadczenia, niezależnego od zasiłku pogrzebowego należnego konkretnej osobie. Co ważne, ten rodzaj odprawy nie odnosi się wyłącznie do sytuacji śmierci pracownika na terenie zakładu.

Odprawa pośmiertna przysługuje w sytuacji śmierci zatrudnionego pracownika lub osoby, która pobiera zasiłek przysługujący po rozwiązaniu umowy ze względu na niezdolność do pracy wskutek choroby.

Wysokość odprawy pośmiertnej jest regulowana za pomocą obliczania wysokości ekwiwalentu za urlop. Wartości te kształtują się następująco:

• jednomiesięczne wynagrodzenie - okres zatrudnienia nie przekracza 10 lat;

• trzymiesięczne wynagrodzenie - okres zatrudnienia wynosi od 10 do 15 lat;

• sześciomiesięczne wynagrodzenie - okres zatrudnienia przekracza 15 lat.

Odprawa pośmiertna dzielona jest pomiędzy uprawnionych członków rodziny na równe części. Okres jej przedawnienia wynosi 3 lata od daty wymagalności tego świadczenia. Należy pamiętać, że odprawa pośmiertna jest zwolniona z opłacenia podatku.